نشست‌های پژوهشی موزۀ شیعه (5)

🔸در جستجوی تربت‌خانۀ ایلخانی کاشان:
از رؤیانگاری بر کاشی‌های زرین‌فام تا ساخت بنای قدمگاه امام علی (علیه السلام)

🔹دکتر حمیدرضا جیحانی
دانشیار مرکز مستندنگاری، مطالعات معماری و مرمت، دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی
🔹 دکتر محمد مشهدی نوش‌آبادی
دانشیار گروه ادیان و فلسفۀ دانشگاه کاشان

🗓تاریخ و محل برگزاری:

چهارشنبه 26 اردیبهشت 1403 هـ ش. ساعت 14 تا 16

تهران، خیابان انقلاب، خیابان قدس، خیابان پورسینا، پلاک 13

مؤسسۀ باستان‌شناسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران


#نشست_های_پژوهشی_موزه_شیعه
#مطالعات_معماری_ایران
#تربت_خانه_ایلخانی
#کاشان
#کاشی_زرین_فام
#سده_هشتم_هجری
#موزه_شیعه

نشست بیست و سوم کاشان شناخت
مورخ سه شنبه 25 اردیبهشت، ساعت ۱۹

عنوان:
سپهری، عقل آبی و فلسفۀ نگاه تازه

باحضور:
استاد احمد اسلامی

🔴🎥 ببینید/ تپه و محوطه باستانی کهریز؛ بازمانده از دوره ساسانی

این محوطه وسیع شامل منطقه چند ده هکتاری بازمانده از دوره ساسانی در شهرستان آران و بیدگل و کویر نوش‌آباد است که در دهه‌ها و سال‌های اخیر به شدت تخریب شده است.

به نظر می‌رسد مهمترین بخش این مجموعه تپه مرتفع شمال غربی- بازمانده سازه‌ای عظیم- و بنایی در بخش شمالی است که بخش زیادی از آن تخریب شده است.

از بنای بخش شمالی ستون و سر ستون و سازهای گچی دیگری بدست آمده که بیشتر آنها نابود شده است. ممکن است این سازه، بنای مذهبی زرتشتی بر محور آتشکده‌ باشد.

احتمالا منزل‌گاه «#وراز‌آبان» از منزل‌گاه‌های راه باستانی #اصفهان_و_ری که بنا بر نقل #ابن‌رُسته بعد از منزل‌گاه #انوش‌آباد (#نوش‌آباد) قرار داشته، همین محوطه کهریز است.

این محوطه با شماره ۱۲۲۳۷ در سال ۱۳۸۴ به ثبت آثار ملی در آمده و احتیاج مبرم به حفاظت و کاوش علمی دارد.

✍️محمد مشهدی نوش‌آبادی

@ahlekashanam

🔴🎥 ببینید/ تپه و محوطه باستانی کهریز؛ بازمانده از دوره ساسانی

این محوطه وسیع شامل منطقه چند ده هکتاری بازمانده از دوره ساسانی در شهرستان آران و بیدگل و کویر نوش‌آباد است که در دهه‌ها و سال‌های اخیر به شدت تخریب شده است.

به نظر می‌رسد مهمترین بخش این مجموعه تپه مرتفع شمال غربی- بازمانده سازه‌ای عظیم- و بنایی در بخش شمالی است که بخش زیادی از آن تخریب شده است.

از بنای بخش شمالی ستون و سر ستون و سازهای گچی دیگری بدست آمده که بیشتر آنها نابود شده است. ممکن است این سازه، بنای مذهبی زرتشتی بر محور آتشکده‌ باشد.

احتمالا منزل‌گاه «#وراز‌آبان» از منزل‌گاه‌های راه باستانی #اصفهان_و_ری که بنا بر نقل #ابن‌رُسته بعد از منزل‌گاه #انوش‌آباد (#نوش‌آباد) قرار داشته، همین محوطه کهریز است.

این محوطه با شماره ۱۲۲۳۷ در سال ۱۳۸۴ به ثبت آثار ملی در آمده و احتیاج مبرم به حفاظت و کاوش علمی دارد.

✍️محمد مشهدی نوش‌آبادی

@ahlekashanam

🔴🎥 آشیانه بلبل در گلستانه‌های برزک

‎صبحتون از گلستانه‌های گل‌محمدی برزک زیبا بخیر🐣😍

‎آشیانه بلبل و توضیحات محمد مشهدی نوش‌آبادی درباره آن و ارتباط با نام قدیم کاشان🌱❤️

@ahlekashanam

درباره آثار تاریخی چوبی و کاشی فیروزه ای نوش آباد
دوشنبه ۳۱ خرداد ساعت ۲۰
محمد مشهدی نوش‌آبادی، محمدرضا غیاثیان

#هجو_کاشان_و_قم
انگیزه سرودن هجویات در حق قم و کاشان، طعن در تشیع این دو شهر است، آن‌هم زمانی که عموم ایرانیان سنی بودند.
گاهی هجو و لعن از جانب کاشیان دیگری که #اهل_سنت بوده‌اند صورت گرفته و از جاده انصاف خارج شده است.
از جمله حمله شدید #نجم‌الدین_ابوبکر_راوندی (قرن ششم) نویسنده کتاب معروف #راحه‌الصدور بر #شیعیان_کاشان و اشاره به کتابی که در رد عقیده ایشان نوشته است:

«#رافضیان_کاشان علیهم اللعنه آن ظالمان (مهاجمان؛ نیروهای برکیارق) را بر آن می‌داشتند که ولایت می کندند و به شهر می آوردند و بدیشان می فروختند و هفتاد دو فرقه طوایف اسلام هیچ را ملحد نشاید خواند و لعنت نشاید کرد الا #رافضی را که ایشان اهل قبله ما نیستند و اجتهاد مجتهدان باطل دانند و نماز پنج گانه را با سه آورده اند و زکات برداشته یعنی که #ابوبکر_صدیق در آن غلو کرد و از اهل رده بستد و بحج بطوس روند هزار مرد کاشی را حاجی خوانند که نه کعبه دید و نه ببغداد رسید بطوس رفته باشد ، و خبری از #عایشه_صدیقه رضی الله عنها روایت کنند تا کس نگوید که دروغست که هر چه بزیارت #طوس رسد بهفتاد #حج مقبول باشد و دعاگوی را خویشی بود گفته است همچنانک مار کهن شود اژدها گردد، رافضی که کهن شود #ملحد و #باطنی گردد و شرح فضایج و قبایج رافضیان و خُبث عقیدت ایشان در کتابی مفرد آورده‌ام و #شمس_الدین_لاغری این بیتها خوش گفت، شعر؛
  "خسروا هست جای باطنیان
#قم_و_کاشان_و_آبه_و_طبرش
  آبروی #چهار_یار بدار
واندرین چار جای زن آتش
پس #فراهان بسوز و #مصلحگاه
تا چهارت ثواب گردد شش‌" (راحه‌الصدور، ص 395)

 بیت شعری در #تاریخ_قم از #ناصرالشریعه(ص11):
"سگ کاشی به از اکابر قم
باوجودیکه سگ به از کاشی‌است"
همچین؛
#مشتری_طوسی، در #طعن_نطنز و قدح کاشیان و قمیان:
"با آنکه درازگوش و کوتاه سُمند
با آنکه لگدزننده و گِردسُمند
لیکن به لطافت همه اهل نظر
دلخواه تر از مردم کاشان و قُمند"
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
           https://www.group-telegram.com/kashanshenasi
https://www.instagram.com/p/C4iUfLCu60p/?igsh=MWV6dDh6d2NxaHhhYQ==

آجر و کاشی سازه‌های خیابان علوی
سوای از بحث تناسب اصل این سازه‌ها با #خیابان_علوی، رنگ و طرح به کار رفته در کاشی‌های میان آن کمی ایجاد سوال می‌کند.

آیا چنین کاشی‌هایی معرف شهر کاشان با آن‌همه ترکیب آجر و #کاشی_فیروزه‌ای به صورت ساده به ویژه در خانه‌ها و آب‌انبار و حمام‌ها، یا کاشی فیروزه‌ای با نقوش اسلیمی در بناهای مذهبی و کاشی‌های #هفت_رنگ در بسیاری بناها هست؟

و آیا اساسا این ترکیب رنگِ آجر و کاشی خوب درآمده است؟ آیا آجر و کاشی فیروزه‌ای ولو ساده بیشتر متناسب و دل‌نشین نبود؟
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
https://www.instagram.com/p/C4n3CU5LIgs/?igsh=ZXJkY2huam95bmpj

در #معبد_ناهیدی_هینزای_ابیانه
روایتی از #اسطوره_غیبت_دختر در #قدمگاه_زبیده_خاتون_ابیانه

چکیده
یکی از اسطوره های مربوط به مکان های زیارتی در حوزه فرهنگ ایرانی اسطوره غیبت دختر در #چشمه و یا چاه است که عمدتاً در باورهای عامیانه بازتاب دارد.شاید برخی داستان های ایرانی،از جمله داستان ربایش #شهرناز و #ارنواز، #دختران_جمشید به دست #ضحاک و آزادی آنها به دست #فریدون و همچنین ماجرای #غیبت_کی_خسرو در چشمه، پیشینه ای برای اسطوره غیبت دختر باشد. برخی نیز ربایش دختر و یا گاو در فرهنگ آریایی را با فقدان باران مربوط می دانند. در بررسی هایی که به صورت میدانی و کتابخانه ای انجام گرفت معلوم شد که این اسطوره بر پنج رکن استوار است که عبارتند از: غیبت دختر در محل مورد توجه، مکان غیبت که معمولاً در ارتباط با عناصر مربوط به آب مانند چشمه و یا چاه است، وجود عنصر شر که دختر به خاطر خلاصی از دست آنان غایب شده است، رؤیایی که از طریق آن ماجرای غیبت و قداست محل گوشزد می شود و توجه به قداست محل و ‌برگزاری آیین های زیارت. مکان های مربوط با این اسطوره شامل تمام #پیرانگاه‌های_زرتشتی و تعدادقابل توجهی از موقعیت های زیارتی اسلامی به ویژه موقعیت های قدم گاهی است. در بررسی و تحلیل عناصر اسطوره، به ارتباط آن با موقعیت چشمه و آب، #سنگ_و_صخره_مقدس، شرارت نیروی اهریمنی و تازش بر نیروی قدسی، #طلسم شدن آب و برکت و مسأله فقدان آب دقت شده است و با توجه به شواهد متعدد ارتباط این اسطوره با #ناهید به اثبات رسیده است. با توجه به اینکه این #اسطوره از طریق خواب ظاهر می شود،در پایان تحلیلی روان شناختی از آن ارائه شده است. در نتیجه می توان گفت که فقدان عنصر آب در چاه ها و چشمه های اعجاب انگیز که به #غیبت_ناهید در آن مربوط بوده است، در دوران اسلامی به غیبت دختر یکی از اولیا تغییر کرده است.
#ابیانه #آیین‌های_ایرانی #آیین‌های_شیعی #آیین‌های_زرتشتی #آیین‌های_زیارت #قدمگاه #دین_و_اسطوره
#محمد_مشهدی_نوش، اسطوره غیبت دختر، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شماره ۴۵، ۱۳۹۵.
https://ensani.ir/fa/article/367933/%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%BA%DB%8C%D8%A8%D8%AA-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1
ممنون از خانم فاطمه زارع بابت تصاویر
https://www.instagram.com/reel/C6Dl7VUIm9u/?igsh=MXh2YTRwNzRsNzY1MQ==

راز نهفته در ستون فرسوده هفتصد و پنجاه ساله مسجد علی #قهرود
در کنار #مسجد_علی_قهرود و در میان چند تیر چوبی، یکی از ستون های دوگانه مسجد که آثار نقوش و کتیبه تاریخ ساخت مسجد و هنرمند را داشته به حال خود رها شده است.

دو ستون #مسجد_ایلخانی در جریان مرمت و آوار برداری پیدا شده و یکی از آنها که سالمتر بوده در کف غرفه‌های فوقانی استفاده شده که در بخش قدمگاه مسجد قابل رویت است.

دیگری دور انداخته شده و به رغم هزینه‌های چند ده میلیاردی توسعه بی‌رویه که منظر این اثر مهم تاریخی را نابود کرده، جایی برای نگهداری آن پیدا نشده و قرار است نابود شود و یا تا حالا شده است.

باری از این ستون یافت شده، سبک طاق ایلخانی مسجد به دست آمد و معلوم شد سقف آجری فعلی به رغم تصور #الیور_واتسون اصالتی ندارد و مسجد اصلی سقفی چوبی و احتمال زیاد منقوش داشته شبیه به #مسجد_پرزله و #مسجد_جامع_ابیانه و #مسجد_جامع_برزک که این آخری اوایل دوره جمهوری اسلامی به کلی تخریب شد.
در این باره در مقاله‌ای با مشخصات ذیل صحبت کرده‌ایم؛

#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی؛ #محمدرضا_غیاثیان، «#درب_چوبی_ایلخانی مسجد علی قهرود: تحلیل کتیبه ها، #ماهیت_قدمگاهی_مسجد، معرفی بانی و شناسایی هنرمند»، اثر، دوره 43 پاییز 1401 شماره 3 (پیاپی 98)
https://www.instagram.com/p/C6OxXAeoBVh/?igsh=MmpsNjNzM2d0cWk3

مسجد جامع ایلخانی برزک که ویران شد
پروفسور #رابرت_هیلن_براند در نامه‌ای به دکتر #محمدرضا_غیاثیان ضمن طرح سوالاتی درباره یکی از مقالات دکتر غیاثیان، بابت مقاله مشترکمان درباره #آثار_چوبی_ایلخانی در #قهرود، #ابیانه، #فریزهند و #برزک گفته است: «من از #مسجد_جامع_برزک عکس گرفتم و به #جمال_گل‌محمدی دادم و به من پس نداد تا مرد، و #اولیور_واتسون هم از آنجا عکس گرفته و او هم مرده است».
(پایان نقل قول)

عکس‌های #جلال_گل‌محمدی را که در رساله دکتری‌اش آورده من دیده‌ام و به بعد از تخریب مسجد مربوط است، اما کاش عکس‌های واتسون که احتمالا مربوط به قبل از تخریب مسجد جامع برزک است، روزی به دست ما برسد، تا نمردیم که متاسفانه خیلی زود زمانش می‌رسد.

اسف بار اینکه وقتی این پژوهشگران غربی با سختکوشی در کوچه‌پس‌کوچه‌های روستاهای ما در جستجوی هنر و معماری ایرانی و اسلامی عاشقانه سلوک می‌کردند، ما یاد گرفته بودیم هر چه زودتر یک بنای قدیمی را تخریب و یکی از نو بسازیم، هنوز هم دارند یاد می‌دهند، حتی به مدیران و دست‌اندرکاران حفظ آثار.
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
https://www.instagram.com/p/C6UXIMouP5r/?igsh=b28zdTB1aWM2cHQx

مقایسه صلوات کبیره بر دو سنگ نبشته #ایلخانی و #صفوی
شعری در مایه #صلوات بر #چهارده_معصوم یا صلوات کبیره یا دوازده امام بر #سنگ‌نوشته_مزار_تاج‌الدین_علی‌شاه از سال ۷۶۶ هجری در #بُندرآباد_اشکدز_یزد با #خط_کوفی_بنایی:
بحرمت سه محمد بحق چهار علی
بدو حسن بحسین و به موسی و جعفر

و نوع دیگری از آن بر سنگ وقف نامه زیارتگاه امامزاده محمد نوش‌آباد از سال ۱۰۰۳:
«تا من باشم کنم تولی به علی
تا حشر کند خدا با آل نبی
با چار محمد دو حسن یک موسی
با جعفر و با حسین و با چار علی»
اما توجه کنیم کتیبه نوش‌آباد که در آن چهار محمد آمده، متضمن نام پیامبر اسلام نیز هست و تعداد معصومین نه همچون کتیبه #بندرآباد دوازده، بلکه سیزده می‌شوند.

نمونه های دیگری هم از این نوع شعر هست که زهرا یا فاطمه همسر امام علی نیز در آن ذکر شده است و تعداد به چهارده رسیده است که در صلوات کبیره های معمول پیش از ایلخانی به اینطرف نیز آمده و البته در دو جا از جمله پیربکران خدیجه هم هست که تعداد به پانزده می‌رسد.
متن کتیبه زیارتگاه امامزاده محمد را در کتاب #نوش‌آباد (۱۳۷۸) آورده ام و اینجا همراه با عکس و ورژن اصلاح شده متن با یاری جناب استاد #عمادالدین_شیخ‌الحکمایی
#صلوات_کبیره_منظوم #صلوات_کبیره
#آیین‌های_ایرانی #آیین‌های_شیعی #کتیبه‌های_اسلامی #کتیبه‌های_شیعی
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
https://www.instagram.com/p/C8CkehpCVmF/?igsh=MXZwNGM3YW5idWdtdg==

سنگ‌نگاره شکار و شکارچی
توجه به این نکته مهم است که تشخیص قدمت سنگ‌نگاره‌ها کار آسانی نیست.
#ویدوجا #سه‌ده_برزک #کاشان #سنگ‌نگاره #سنگ‌نگاره_شکار_و_شکارچی
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
https://www.instagram.com/reel/C8E0OYxCAKG/?igsh=MTdkdXB5OGp6MHh1aw==

مناره جامع نوش‌آباد؛ باشکوه‌ترین نقش دوره اسلامی منطقه کاشان

مغازله ما با #مناره_مسجد_جامع_نوش‌آباد رفته رفته به نیم قرن می‌رسد. جایی که در خردسالی برای دیدن فامیل و عبور از کناره این مناره اعجاب انگیز رد می‌شدم و گاهی که در رؤیاهای مکاشفه آمیز همه زیبایی‌های دیدنی و نادیدنی آن را سیر می‌کردم.

برای سیاحت، برای عکاسی،‌ برای تالیف دو کتاب نوش‌آباد و برای نقش بناهای تاریخی نوش‌آباد بر روی کاشی به دست هنرمند فاطمه جانم که اکنون لوگوی شهرداری شده است، و برای هر عزیزی که به میهمانی من می‌آید، اینجا زیباترین جلوه شهر است.

باری مناره را که به گواه مشابهت آن با مناره مسجد غار در اطراف اصفهان باید حدود سال ۵۲۵ هجری ساخته شده باشد، در کتاب نوش‌آباد (۱۳۷۸) توصیف کرده‌ام.

عبارت #خط_معقلی آجر ساده و لعاب‌رار فیروزه‌ای که نام پیامبر اسلام و #خلفای_راشدین دارد و عبارت اصلی میل که به صورت مورب با خط #نسخ_قائم_الزاویه یا #کوفی_بنایی عبارت "العلم عندالله" را نشان می‌دهد.

همچنین در ارتفاع بالاتر و پیشانی بر آجرهای سه گوش؛ در یکی نام "محمد؛ علی" در دیگری "#ابوبکر" و در آخری "#عمر؛ #عثمان" آمده است.

گر چه به جای آجرهای فروریخته و مفقود تنها آجر "محمد؛ #علی" را قالب زده و مرمت کردند، اما هنوز سه نوع کتیبه آجرهای اصلی برجای است و جلب نظر می‌کند.

مسلم است که از ارتفاع مناره کاسته شده است و امروز ۱۳ تا ۱۴ متر ارتفاع دارد، چقدر کاسته شده؟ نمی‌دانیم.

#ایرج_افشار معتقد است تنها یک سوم مناره باقی است و دو سوم ریخته است، شاید مبالغه آمیز باشد، اما در مقایسه با #مناره_ساربان_اصفهان پر بی‌راه نگفته است.

باری امروز همان دوستانی که در جوانی نمی‌فهمیدند و نمی‌پرسیدند که در آن اتاق کوچک روشن با نور عشق چه می‌کنی و چه می‌نویسی؟ اکنون پای مناره قیافه کارشناس می‌گیرند و فیلم  پخش می‌کنند با عباراتی میان تهی و بی‌معنی،

چون مد شده و شهرت و پول می‌آورد، اما دریغ از اینکه به خود زحمت داده و کمترین اطلاعات علمی درباره این مناره را از همان کتاب قابل دسترس مطالعه کنند.

خیالی نیست که کار دنیا بر این مدار است و ما همان عاشقی و سرگشتی معماران و هنرمندان مناره را در آجرکاری۹۰۰ ساله می‌جوییم که از هنرمندانش نه نامی است و نه نشانی؛
"آسمان کشتی ارباب هنر می‌شکند
تکیه آن به که بر این بحر معلق نکنیم"
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
https://www.instagram.com/p/C3sr-LboK9D/?igsh=MW41Zmp2MHVpOWE3NQ==