Тағы бір өзекті мәселе — цифрлық қауіптердің күрт өсуі. 2021 жылмен салыстырғанда кибербуллинг, аккаунттарды бұзу және контентті бұғаттау туралы хабарламалар саны 640%-ға артты. Журналистер мен БАҚ-тағы басылымдар мәліметтерді бұрмалау мақсатында есімдерін заңсыз пайдаланған алаяқтық жағдайларымен де бетпе-бет келді.


Сонымен қатар, 2024 жылы БАҚ жарияланымдарына қатысты 123 іс тіркелді. Алғаш рет қасақана жалған шағым үшін журналист қылмыстық бап бойынша нақты мерзімге сотталды. Азаматтық істерде басты тақырыптар диффамация және авторлық құқықтар болса, әкімшілік істерде — жала жабу және жалған ақпарат тарату айыптары.


Журналистердің құқықтары жағдайы туралы толық есеп 2025 жылдың қаңтар айында қордың сайтында жарияланады.

📌Сотрудничество с международной командой Bellingcat позволило обучить 30 журналистов навыкам фактчекинга, а на семинаре по расследовательской журналистике свои знания углубили 20 журналистов.

📌Фонд активно работал и пресс-службами госучреждений. Более 30 представителей государственных органов Карагандинской области и 20 сотрудников центральных госорганов прошли обучение медиаграмотности и эффективному взаимодействию со СМИ.

📌Отдельное внимание было уделено женщинам-журналистам. Более 30 участниц из Астаны и северных регионов Казахстана изучили основы кибербезопасности и цифровой гигиены.

Эти инициативы способствуют повышению профессионального уровня журналистов и укрепляют свободу слова в Казахстане.

📌Bellingcat халықаралық командасымен ынтымақтастық аясында 30 журналист фактчекинг дағдыларын игерсе, тергеу журналистикасы бойынша семинарда 20 журналист өз білімін ары қарай тереңдетті.

📌Қор мемлекеттік мекемелердің баспасөз қызметтерімен де белсенді жұмыс жүргізді. Қарағанды облысындағы мемлекеттік органдардың 30-дан астам өкілі мен орталық мемлекеттік органдардың 20 қызметкері медиасауаттылық және БАҚ-пен тиімді өзара әрекеттесу бойынша оқудан өтті.

📌Әйел журналистерге ерекше назар аударылды. Астана мен Қазақстанның солтүстік аймақтарынан келген 30-дан астам қатысушы киберқауіпсіздік пен цифрлық гигиенаның негіздерін меңгерді.

Бұл бастамалар журналистердің кәсіби деңгейін арттырып, Қазақстандағы сөз бостандығын нығайтуға ықпал етеді.

Анкетаға сілтеме: https://solvefuture.kz/anketa

Жобаға қатысу үшін қалдырған өтінімнен кейін, нәтижелерін эл.поштаңызда күтіңіз. Қатысуға шақыруды немесе өтінім жауабын 14 қаңтардан кейін жібереміз. Эл.поштаңызды тексеріп отырыңыз.

Ссылка на анкету: https://solvefuture.kz/ru/anketa

После заполнения анкеты для участия в проекте SJL 2.0 ожидайте ответ
на вашей эл. почте.
Мы вышлем приглашение или ответ после 14 января.
Следите за почтой и будьте готовы к увлекательному обучению и новым возможностям!

Заявление международного фонда защиты свободы слова «Әділ сөз» по поводу принятия изменений в закон «О доступе к информации»


13 января Президент Республики Казахстан Касым-Жомарт Токаев подписал закон «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам доступа к информации, общественного участия, государственных наград и исключения излишней законодательной регламентации».


Мы с удовлетворением отмечаем, что ряд предложений «Әділ сөз» и медийного сообщества были учтены при разработке данных поправок, что должно способствовать повышению прозрачности и доступности информации для граждан.


В частности, законом вводится презумпция открытости информации как одного из основополагающих принципов. Это означает, что любая информация, находящаяся во владении ее обладателей, является открытой, за исключением случаев, предусмотренных законодательством.

Изменения в ст.5 Закона конкретизируют порядок ограничения доступа к информации. Теперь ограничения могут вводиться только в строго определённых законом случаях и исключительно в целях защиты конституционного строя, общественного порядка, прав и свобод человека. Существенно, что ограничения должны быть временными и только в той части информации, которая соответствует установленным критериям.



Особенно значимыми являются изменения в статье 6, расширяющие перечень общественно значимой информации, доступ к которой не может быть ограничен. В частности, это касается данных о выполнении инвестиционных планов государственных органов, принадлежности объектов электрических сетей и статистической информации о состоянии цифровых активов.



Мы приветствуем введение новых норм, обязывающих Парламент Республики Казахстан, Правительство и другие органы обеспечивать трансляцию своих открытых заседаний, включая размещение записей на интернет-ресурсах.



Также закон предусматривает создание уполномоченного органа, в обязанности которого входит осуществлять ежегодную публикацию отчётов о состоянии сферы доступа к информации и утверждать перечни открытых данных.



Закон не конкретизирует ответственность за непредоставление информации или незаконное ограничение доступа к ней, однако, государственный контроль в области доступа к информации теперь включает проведение проверок на предмет соблюдения законодательства.



Мы призываем государственные органы неукоснительно соблюдать установленные нормы. Фонд «Әділ сөз» уверен, что изменения будут способствовать укреплению журналистики в Казахстане. Мы продолжим следить за практикой применения закона и способствовать его дальнейшему совершенствованию.

 «Ақпаратқа қол жеткізу туралы» заңға енгізілген өзгерістерге қатысты «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қорының мәлімдемесі

2025 жылғы 13 қаңтарда Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпаратқа қол жеткізу, қоғамдық қатысу, мемлекеттік наградалар және артық заңнамалық регламенттеуді болғызбау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға қол қойды.

«Әділ сөз» қоры мен медиа қауымдастықтың бірқатар ұсыныстары аталған өзгерістерді әзірлеу кезінде ескерілгенін қуана атап өтеміз. Бұл азаматтар үшін ақпараттың ашықтығы мен оның қолжетімділігін арттыруға ықпал етеді деп санаймыз.

Атап айтқанда, заңда ақпараттың ашықтығы презумпциясы негізгі қағидаттардың бірі ретінде енгізілді. Бұл заңда көзделген жағдайлардан басқа, оның иелерінің иелігіндегі кез келген ақпараттың ашық екенін білдіреді.

Заңның 5-бабына енгізілген өзгерістер ақпаратқа қол жеткізуді шектеу тәртібін нақтылайды. Енді шектеулер тек заңда нақты көзделген жағдайларда және конституциялық құрылымды, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау мақсатында ғана енгізілуі мүмкін. Шектеулер уақытша сипатта болып, тек заңмен бекітілген критерийлерге сәйкес келетін ақпарат бөлігіне қатысты қолданылуы тиіс.

Заңның 6-бабына енгізілген өзгерістер ерекше маңызды. Онда шектеуге болмайтын әлеуметтік маңызы бар ақпараттың тізбесін кеңейтетін өзгерістер көрсетілген. Атап айтқанда, бұл мемлекеттік органдардың инвестициялық жоспарларының орындалуы туралы деректерге, электр желілері объектілерінің меншігіне және цифрлық активтердің жай-күйі туралы статистикалық ақпаратқа қатысты.

Біз Қазақстан Республикасының Парламенті, Үкіметі және басқа да органдардың өздерінің ашық отырыстарын трансляциялап, олардың жазбаларын интернет-ресурстарда жариялауды міндеттейтін жаңа нормалардың енгізілуінқұптаймыз.

Сонымен қатар, заңда ақпаратқа қол жеткізу саласының жай-күйі туралы жыл сайынғы есептерді жариялауды және ашық деректер тізімдерін бекітуді жүзеге асыратын уәкілетті орган құру көзделген.

Заңда ақпарат бермеу немесе оған заңсыз шектеу қою үшін жауапкершілік нақты көрсетілмеген. Дегенмен, ақпаратқа қол жеткізу саласындағы мемлекеттік бақылау заңнаманың сақталуын тексереді.

Біз мемлекеттік органдарды белгіленген нормаларды қатаң сақтауға шақырамыз. «Әділ сөз» қоры бұл өзгерістер Қазақстандағы журналистиканың нығаюына ықпал етеді деп сенеді. Біз заңның қолдану тәжірибесін бақылауды жалғастырып, оны одан әрі жетілдіруге үлес қосуды мақсат етеміз.
 

ПРЕСС-РЕЛИЗ
23 января 2025 г.
г. Астана

📍Апелляционную жалобу журналистов по иску к МКИ суд оставил без удовлетворения


Суд города Астаны оставил без удовлетворения апелляцию девяти журналистов, оспаривающих положения приказа Министерства культуры и информации, утверждающего «Типовые правила аккредитации журналистов». Журналисты заявляют, что данный нормативный акт нарушает их конституционные права на свободу слова и распространение информации.

Особенно их возмущает пункт, запрещающий аккредитованным журналистам распространять информацию, полученную от государственных органов, через другие средства массовой информации, кроме тех, которые аккредитовали журналиста. В случае двукратного нарушения этого требования журналист может быть лишен аккредитации на срок до шести месяцев.

Суд первой инстанции в своем решении указал, что спорный пункт Правил не является «запретительной нормой, ограничивающей свободу слова». Журналисты же считают, что выводы суда первой инстанции не соответствуют обстоятельствам дела и содержанию оспоренной нормы нормативного правового акта, буквальному словесному выражению указанной правовой нормы. Суд истолковал спорную правовую норму в нарушение положений статьи 6 Гражданского кодекса Республики Казахстан, согласно которым нормы гражданского законодательства должны толковаться в соответствии с буквальным значением их словесного выражения.

Также истцы считают, что суд первой инстанции фактически не рассмотрел основание о нарушении статьи 20 и пункта 1 статьи 39 Конституции Казахстана, согласно которым права и свободы гражданина, в том числе способы распространения информации, могут быть ограничены только законом. Правила, принятые Министерством культуры и информации, являются подзаконным актом, и, следовательно, не могут ограничивать права журналистов на распространение информации.

Кроме того, журналисты оспаривают пункт 4 Приказа министра культуры и информации от 20 августа, касающийся его вступления в силу (приказ был введен в действие за шесть дней до его официального опубликования). В иске указывалось на нарушение пункта 4 статьи 4 Конституции, который требует официального опубликования нормативных правовых актов, касающихся прав, свобод и обязанностей граждан, как обязательное условие их применения.

Суд первой инстанции фактически не рассмотрел указанное основание иска, но пришел к выводу, что «введение в действие Правил до официальной публикации не нарушает прав, свобод и законных интересов истцов». Никаких обоснований указанного вывода суд в решении не приводит.

На сегодняшнем заседании представитель журналистов, юрист фонда «Әділ сөз» Сергей Уткин, заявил ходатайство о назначении судебной филологической экспертизы, чтобы исключить разночтения в интерпретации пункта 1 статьи 11 Типовых правил аккредитации журналистов и установить однозначное для всех и корректное смысловое значение словесного выражения спорной нормы. Однако суд отказал, посчитав, что в такой экспертизе нет необходимости. Решение суда первой инстанции было оставлено без изменения, апелляционная жалоба журналистов — без удовлетворения.

Несмотря на это, истцы намерены продолжать борьбу и обжаловать решение в кассационной инстанции. Фонд «Әділ сөз» выражает разочарование решением суда и продолжит поддерживать журналистов в их стремлении защитить права на свободное распространение информации и журналистскую независимость.

ПРЕСС-РЕЛИЗ 
 
23 қаңтар 2025 ж.                    Астана қаласы 

📍Мәдениет және ақпарат министрлігіне қарсы журналистердің апелляциялық шағымын сот қанағаттандырмады


Астана қалалық соты Мәдениет және ақпарат министрлігінің «Журналистерді аккредиттеудің үлгілік қағидасын» бекітетін бұйрығының ережесіне қарсы дауласқан тоғыз журналистің апелляциялық шағымын қанағаттандырмады. Журналистер бұл нормативтік акт сөз бостандығы мен ақпарат таратудағы конституциялық құқығымызды бұзады деп мәлімдейді. 

Олар аккредиттелген журналистердің мемлекеттік органдардан алынған ақпаратты журналистке аккредиттелгеннен басқа БАҚ-та таратуына тыйым салатын тармаққа наразы. Бұл талап екі рет бұзылған жағдайда журналист алты айға дейін аккредитациясынан айырылуы мүмкін.

Бірінші инстанциядағы сот шешімінде Ереженің даулы тармағы «сөз бостандығын шектейтін норма емес» деп көрсетілді. Журналистер бірінші сатыдағы соттың тұжырымы істің мән-жайына және дауланған нормативтік құқықтық актінің мазмұнына, осы құқықтық норманың сөзбе-сөз берілуіне сәйкес келмейді деп есептейді.

Сот даулы құқықтық норманы Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 6-бабының нормаларын бұза отырып түсіндірді, оған сәйкес азаматтық заңнаманың нормалары ауызша айтылуының тура мағынасына сәйкес түсіндірілуі тиіс.

Талапкерлер бірінші инстанциядағы сот Қазақстан Конституциясының 20-бабы мен 39-бабының 1-тармағын бұзу негізін іс жүзінде қарастырмаған, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары, оның ішінде ақпаратты тарату әдістері, тек заңмен шектелуі мүмкін.

Мәдениет және ақпарат министрлігі қабылдаған ереже заңға тәуелді акт, сондықтан журналистердің ақпарат тарату құқығын шектей алмайды, дейді.
Сонымен қатар, журналистер Мәдениет және ақпарат министрінің 20 тамыздағы бұйрығының 4-тармағына қарсы (бұйрық ресми жарияланғанға дейін алты күн бұрын күшіне енді) дауласады. Талап арызда Конституцияның 4-бабының 4-тармағының бұзылғаны көрсетілген. Азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық актілерді қолданудың міндетті шарты - ресми жариялауды талап етеді.

Бірінші инстанциядағы сот іс жүзінде көрсетілген талаптың негізін қарастырған жоқ, бірақ «ресми жарияланғанға дейін ережелерді енгізу талапкерлердің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін бұзбайды» деген қорытындыға келді. Сот бұл тұжырымның негіздемесін шешімде келтірмейді.
Бүгінгі сот отырысында журналистердің өкілі, «Әділ сөз» қорының заңгері Сергей Уткин «Журналистерді аккредитациялаудың үлгілік қағидаларының» 11-бабының 1-тармағының мәнін әртүрлі түсінбес үшін және даулы нормадағы сөз тіркесінің баршаға ортақ дұрыс мағынасын анықтау мақсатында сот-филологиялық сараптама тағайындау туралы өтініш берді. Алайда сот мұндай сараптаманың қажеті жоқ деп есептеп, өтінішті қанағаттандырмады.

Бірінші сатыдағы соттың шешімі өзгеріссіз қалдырылды, ал журналистердің апелляциялық шағымы қанағаттандырылмады. Соған қарамастан, талапкерлер күресті жалғастыруға және шешімді кассациялық инстанцияда даулауға ниетті.

«Әділ сөз» қоры сот шешіміне көңілі толмағандығын білдіріп, ақпаратты еркін тарату құқығы мен журналистік тәуелсіздікті қорғауға ұмтылған журналистерді қолдауды жалғастырады.

Заявление Международного фонда защиты свободы слова «Әділ сөз» по поводу участившихся случаев нападений на журналистов

1 февраля 2025 года

Международный фонд защиты свободы слова «Әділ сөз» выражает серьезную обеспокоенность в связи с нападением на журналиста Ulysmedia.kz Айшу Кутубаеву (видео), произошедшем 30 января 2025 года в здании Межрайонного суда по уголовным делам Астаны.

Журналистка освещала судебное разбирательство по делу бывшего главы Управления культуры Болата Мажагулова, обвиняемого в хищении более миллиарда тенге. Во время перерыва она снимала участников процесса в коридоре суда, полностью соблюдая требования закона «О масс-медиа» и других законодательных актов РК. Однако женщина, представившаяся супругой подсудимого, применила физическую силу – выкрутила руку и вырвала телефон, препятствуя законной профессиональной деятельности журналистки.

Нападение произошло прямо в здании суда – месте, где права журналистов должны быть под особой защитой.

Журналистка вызвала полицию и подала заявление о воспрепятствовании законной профессиональной деятельности (статья 158 УК РК), предусматривающей наказание от штрафа до двух лет лишения свободы.

Фонд продолжит отслеживать ситуацию и готов оказать юридическую поддержку пострадавшей журналистке.

Отметим, что уже не первый случай нападения на журналистов в Казахстане:

21 сентября в Петропавловске на журналистку Qazmedia.kz Светлану Дроздецкую напал пьяный мужчина во время рейда с полицией. Суд признал его виновным в мелком хулиганстве и арестовал на 5 суток.

20 ноября в зале суда в Западно-Казахстанской области Талгат Умаров, редактор Umarovnews.kz, был избит отцом осужденного. Дело возбудили по статье 109 УК РК («Побои»), но позже закрыли после принесенных извинений.

«Әділ сөз» призывает провести объективное расследование этого нападения и принять системные меры для защиты журналистов во время выполнения ими своих профессиональных обязанностей.

Учитывая, что за 15 лет существования в Уголовном кодексе РК ст. 158 - Воспрепятствование законной профессиональной деятельности журналиста, только два дела дошли до суда, «Әділ сөз» настоятельно рекомендует ввести дополнительную ответственность в КОАП РК. Это позволит быстро и эффективно реагировать на инциденты и привлекать виновных к ответственности с учетом тяжести совершенного ими правонарушения.