مهدی رضاییان

چند نکته پیرو پست قبل

-نیچه و دلوز وقتی از تقبیح اخلاقیات (مورالیتی) می‌گویند منظورشان یا هدفشان چیست؟
نیچه فیلسوفِ «ارزش‌ها» است. این عنوان نسبت به هیچ فیلسوفی مناسبت‌تر از نیچه نیست. شاید بتوان گفت نیچه تنها فیلسوفی است که در اغلب کارهایش به مسئله‌ی اخلاقیات نقدهای جدی وارد کرد.

-اما اخلاقیات نزد نیچه مسئله‌ای بسیار حیاتی و ژرف است. اگر مارکسیست‌ها می‌گویند اخلاقیات روبنا است، تا حدودی حق دارند، چراکه اخلاقیات متأثر از علت‌های کثیر تاریخی است. کسی در آغاز تاریخ ننشسته قانون اخلاق را بنویسد. اخلاقیات همیشه در میانه است. اما موضوعی که مارکسیست‌ها فراموش می‌کنند این است: مسئله‌ی نیچه خودِ اخلاقیات است، نه بررسی سازوکارهایی که اخلاقیات را مثلا به فساد کشانده است. اگر مارکس معتقد است با رسیده به جامعه‌ای آرمانی و بی‌طبقه، انسان و روابط انسانی به اعلی درجه‌ی طبیعت خویش، که همان انسانیت است، باز خواهد گشت، نیچه خواهد پرسید منظور شما از «انسانیت» چیست؟ در کدام برهه‌ی تاریخ چیزی به نام «انسانیت» تحقق یافته است؟ انسانیت نام‌ای کلی است، یک پیش‌داوریِ انتزاعی و متعالی. از همین رو نیچه بارها نقشه‌ی راه را طور دیگری نشان می‌دهد: هدف نه رسیدن یا بازگشت به انسانیت، بلکه عبور از انسان است (این خود بحثی طولانی می‌طلبد که جایش اینجا نیست).

-از این رو در جامعه‌ی بی‌طبقه ممکن است انسان‌ها به رفاه، برابری و حتی روابط واقعی انسانی دست یابند، اما همه‌ی اینها نزد نیچه بازگشت به همان اخلاقیات است: بازگشت به همان مولفه‌های پَستِ دین. مسئله‌ی اصلی نیچه بازگشت به انسانیت و جامعه‌ی آرمانیِ موردِ ادعای سوسیالیست‌ها نیست، بلکه عبور از خوشبختی و عبور از ایدئالیسم و‌ هر نوع ایدئولوژی ممکن است.

-اینکه به بهانه‌ی «سیاست واقعی» برای نیچه نسخه‌ی «عدم شناخت سیاسی» یا تندروی فردگرایانه بپیچیم، نیچه در پاسخ خواهد گفت تعجبی ندارد، چراکه شما از ابتدا در دامِ اخلاقیات گرفتار بوده‌اید، و حالا نیز تنها گمان می‌کنید که آن را پشت سر گذاشته‌اید.

-خطر همواره نه فسادِ اخلاقیاتی، بلکه خودِ اخلاقیات است. خطرناک‌ترین چیز «تعالی» است، عنصری که بدون اینکه هرگز بدانیم، در زیرین‌ترین لایه‌های روانِ ما لانه کرده است. اما چه خطری؟ خطرِ بازگشت یا تداومِ پست‌ترین نیروهای انسان که او را همواره به بندِ انفعال، سرسپردگی و کانفورمیسم کشیده است و مانعِ زندگیِ نقادانه، شجاعانه و خلاقانه‌اش می‌گردد. رفاهِ نهاییِ موردِ آرزویِ سوسیالیسم، چیست مگر نسخه‌ی دیگری از بهشتِ ملال‌آورِ وعده‌ داده شده‌ی ادیان؟

www.group-telegram.com/hk/amorDei_amorFati.com/994

714 viewsedited  Oct 19, 2020 at 12:34

چند نکته پیرو پست قبل

-نیچه و دلوز وقتی از تقبیح اخلاقیات (مورالیتی) می‌گویند منظورشان یا هدفشان چیست؟
نیچه فیلسوفِ «ارزش‌ها» است. این عنوان نسبت به هیچ فیلسوفی مناسبت‌تر از نیچه نیست. شاید بتوان گفت نیچه تنها فیلسوفی است که در اغلب کارهایش به مسئله‌ی اخلاقیات نقدهای جدی وارد کرد.

-اما اخلاقیات نزد نیچه مسئله‌ای بسیار حیاتی و ژرف است. اگر مارکسیست‌ها می‌گویند اخلاقیات روبنا است، تا حدودی حق دارند، چراکه اخلاقیات متأثر از علت‌های کثیر تاریخی است. کسی در آغاز تاریخ ننشسته قانون اخلاق را بنویسد. اخلاقیات همیشه در میانه است. اما موضوعی که مارکسیست‌ها فراموش می‌کنند این است: مسئله‌ی نیچه خودِ اخلاقیات است، نه بررسی سازوکارهایی که اخلاقیات را مثلا به فساد کشانده است. اگر مارکس معتقد است با رسیده به جامعه‌ای آرمانی و بی‌طبقه، انسان و روابط انسانی به اعلی درجه‌ی طبیعت خویش، که همان انسانیت است، باز خواهد گشت، نیچه خواهد پرسید منظور شما از «انسانیت» چیست؟ در کدام برهه‌ی تاریخ چیزی به نام «انسانیت» تحقق یافته است؟ انسانیت نام‌ای کلی است، یک پیش‌داوریِ انتزاعی و متعالی. از همین رو نیچه بارها نقشه‌ی راه را طور دیگری نشان می‌دهد: هدف نه رسیدن یا بازگشت به انسانیت، بلکه عبور از انسان است (این خود بحثی طولانی می‌طلبد که جایش اینجا نیست).

-از این رو در جامعه‌ی بی‌طبقه ممکن است انسان‌ها به رفاه، برابری و حتی روابط واقعی انسانی دست یابند، اما همه‌ی اینها نزد نیچه بازگشت به همان اخلاقیات است: بازگشت به همان مولفه‌های پَستِ دین. مسئله‌ی اصلی نیچه بازگشت به انسانیت و جامعه‌ی آرمانیِ موردِ ادعای سوسیالیست‌ها نیست، بلکه عبور از خوشبختی و عبور از ایدئالیسم و‌ هر نوع ایدئولوژی ممکن است.

-اینکه به بهانه‌ی «سیاست واقعی» برای نیچه نسخه‌ی «عدم شناخت سیاسی» یا تندروی فردگرایانه بپیچیم، نیچه در پاسخ خواهد گفت تعجبی ندارد، چراکه شما از ابتدا در دامِ اخلاقیات گرفتار بوده‌اید، و حالا نیز تنها گمان می‌کنید که آن را پشت سر گذاشته‌اید.

-خطر همواره نه فسادِ اخلاقیاتی، بلکه خودِ اخلاقیات است. خطرناک‌ترین چیز «تعالی» است، عنصری که بدون اینکه هرگز بدانیم، در زیرین‌ترین لایه‌های روانِ ما لانه کرده است. اما چه خطری؟ خطرِ بازگشت یا تداومِ پست‌ترین نیروهای انسان که او را همواره به بندِ انفعال، سرسپردگی و کانفورمیسم کشیده است و مانعِ زندگیِ نقادانه، شجاعانه و خلاقانه‌اش می‌گردد. رفاهِ نهاییِ موردِ آرزویِ سوسیالیسم، چیست مگر نسخه‌ی دیگری از بهشتِ ملال‌آورِ وعده‌ داده شده‌ی ادیان؟

BY مهدی رضاییان