موسی اکرمی: فلسفه از تعبیر جهان تا تغییر جهان

🔹فرهیختگان. با توجه به مواردی که گفتید این سؤال پیش می‌آید که پسینیان چه بهره‌ای از شیخ بهایی بردند؟
🔸اکرمی. شیخ بهایی نیک نفسی، سلامت فکر و دلسوزی خاصی برای همگان داشت، و از هرگونه خدمت مادی و معنوی به دیگران دریغ نمی‌کرد. به همین دلیل است که شاگردان قابلی نیز تربیت کرده؛ ضمن اینکه آثاری که به رشتۀ تحریر درآورده بسیار تاثیر‌گذار بوده‌اند. از افرادی که به صورت مستقیم شاگرد او بوده‌اند کسانی چون مجلسی اول یا ملاصدرا را می‌توان نام برد و آثار او در حوزه‌های گوناگون همچنان مهم هستند؛ کتاب‌هایی چون «جامع عباسی» که در زمان مرگ او هنوز تمام نشده بود اما به هر صورت مجموع تمام دانش فقه شیعه را در خود جمع دارد. می‌توان گفت شیخ بهایی اولین کسی است که سعی کرده فقه را به زبان معمولی مردم دربیاورد و اولین رسالۀ عملیه را نوشته است. در عصری که ممکن بود بحث اخباری‌گری خیلی اهمیت پیدا کند و زمینه قوی هم داشت کتاب «الزبده فی‌الاصول» که در موضوع اصول نوشته شده، تلاش دارد فقه را استدلالی کند. این‌ها بعداً همچنان تاثیر خاص خود را حفظ کرده‌اند. یا کتاب «اربعین» که ۴۰ حدیث را شرح می‌کند نظریه‌ها و اندیشه‌های سیاسی و نگاه شیخ به حاکم، بحث امر به معروف و نهی از منکر، چگونگی همکاری با دستگاه حاکمه و... را که به نوعی در چارچوب اندیشه‌های شیعی است، بیان می‌کند. در ریاضیات می‌توان به کتاب «خلاصه‌الحساب و الهندسه» اشاره کرد که یکی از خوشخوان‌ترین کتاب‌هائی بوده که در ریاضیات آن عصر و جمع‌بندی ریاضیات خیلی خوب نوشته شده و بعدا به آلمانی و فرانسه نیز ترجمه می‌شود. در حوزه ذوقیات نیز شیخ بهایی دیوان‌های شعر متفاوتی دارد که بسیار در جامعه رواج داشته است و از کتاب‌های خواندنی دوران نوجوانی من نیز بوده‌اند. «کشکول» او مجموعه‌ای از اشعار و نکاتی است که شیخ بهایی علاقه‌مند بوده دیگران نیز به آن‌ها در زندگی توجه کنند. یا مثنوی «نان و حلوا» یا «نان و شکر» که بسیار مورد توجه همگان بوده و به زبانی ساده کوشیده معارف دینی و اندیشه‌های عرفانی خاص خود را بیان کند. شیخ بهایی در نگرش‌های عرفانی به‌شدت تحت تاثیر مولاناست. از این حوزه‌های دینی و علمی و فلسفی و عرفانی که بگذیریم، آثار عمرانی‌ای که در اصفهان ایجاد کرده همچنان مورد توجه‌اند. فزون بر همۀ این‌ها نیک‌نفسی‌هائی که او در مورد مردم داشته بسیار زبانزد بوده‌اند. حمایتش از ملاصدرا نیز ستودنی است. در زمان حیات او افسانه‌هائی در مورد بزرگی و نیکرفتاری او پدید آمده بوده. می‌توان گفت او هم مورد توجه حکومت و هم مورد توجه مردم بوده است. تشییع جنازه او از تاریخی‌ترین تشییع جنازه‌هاست که نشان می‌دهد او توانسته بین علم و عملش تناسب درخوری برقرار کند و به محبوبیتی کم‌نظیر در میان حکومت‌کنندگان و حکومت‌شوندگان دست یابد.

🔹فرهیختگان. استنباط من از صحبت‌های شما این است که شیخ بهایی در معنای کلی زبان مردم را به خوبی می‌فهمیده است.
🔸اکرمی. دقیقا! شما توجه کنید که شیخ بهایی در «طوطی‌نامه» یا داستان «موش و گربه» با دقتی شگفتی‌انگیز ضرب‌المثل‌ها و کنایه‌ها و تشبیه‌ها را به زبان مردم به کار می‌برد و به زیباترین شکل با نکات عرفانی و حکمی پیوند می‌دهد که این موضوع داستان‌ها را برای همگان جذاب می‌کرده است. به هر حال توجه کنیم که زبان مادری او عربی بوده و در نوجوانی بوده است که زبان فارسی را آموخته است. غزلیات او هر چند اندکند و تحت تاثیر حافظ یا عراقی سروده شده‌اند اما همچنان زمزمه می‌شوند و به دلیل وجود صمیمیت همه را به خود جذب می‌کنند.

🔹فرهیختگان. نکته‌ای برای پایان بحث دارید؟
🔸اکرمی. متأسفانه دلبستگی زیاد شیخ بهایی به مباحث عرفانی به تحقیر علم و فلسفه که از سنت یونانی رسیده، منجر شده است، و او نه‌تنها سنت فلسفۀ مشّاء، که از طریق فارابی و بوعلی در جامعۀ ما رواج و رشد خوبی داشته، حتی فلسفۀ اشراق را هم به تمسخر گرفته است. به هر حال می‌توان گفت یکی از نقاط قابل نقد کم‌لطفی شیخ بهایی به مباحث فلسفی کوچک‌شماری سنت ارسطویی و انتقادات او به آن است. البته ما می‌دانیم که شیخ رساله‌ای دربارۀ وحدت وجود دارد که بعدها روی ملاصدرا بسیار تاثیر می‌گذارد و نشان می‌دهد که نگرش او به بحث‌های فلسفی هم عمیق و یک نوع تلفیق عرفان و فلسفه است؛ اما نمی‌توان چشم را بر تحقیر او نسبت به سنت یونانی ارسطویی و سنت سینوی بست.

🔻نشاني اينترنتي گفت‌وگو در روزنامة فرهيختگان: http://www.farheekhtegan.ir/content/view/64169/44
🔻نشانی در وبلاگ من: http://musaakrami.blogfa.com/post/57

#شیخ_بهائی
#موسی_اکرمی

www.group-telegram.com/in/musa_akrami.com/1135

1.7K viewsMusa Akrami, edited  Feb 27 at 13:56

🔹فرهیختگان. با توجه به مواردی که گفتید این سؤال پیش می‌آید که پسینیان چه بهره‌ای از شیخ بهایی بردند؟
🔸اکرمی. شیخ بهایی نیک نفسی، سلامت فکر و دلسوزی خاصی برای همگان داشت، و از هرگونه خدمت مادی و معنوی به دیگران دریغ نمی‌کرد. به همین دلیل است که شاگردان قابلی نیز تربیت کرده؛ ضمن اینکه آثاری که به رشتۀ تحریر درآورده بسیار تاثیر‌گذار بوده‌اند. از افرادی که به صورت مستقیم شاگرد او بوده‌اند کسانی چون مجلسی اول یا ملاصدرا را می‌توان نام برد و آثار او در حوزه‌های گوناگون همچنان مهم هستند؛ کتاب‌هایی چون «جامع عباسی» که در زمان مرگ او هنوز تمام نشده بود اما به هر صورت مجموع تمام دانش فقه شیعه را در خود جمع دارد. می‌توان گفت شیخ بهایی اولین کسی است که سعی کرده فقه را به زبان معمولی مردم دربیاورد و اولین رسالۀ عملیه را نوشته است. در عصری که ممکن بود بحث اخباری‌گری خیلی اهمیت پیدا کند و زمینه قوی هم داشت کتاب «الزبده فی‌الاصول» که در موضوع اصول نوشته شده، تلاش دارد فقه را استدلالی کند. این‌ها بعداً همچنان تاثیر خاص خود را حفظ کرده‌اند. یا کتاب «اربعین» که ۴۰ حدیث را شرح می‌کند نظریه‌ها و اندیشه‌های سیاسی و نگاه شیخ به حاکم، بحث امر به معروف و نهی از منکر، چگونگی همکاری با دستگاه حاکمه و... را که به نوعی در چارچوب اندیشه‌های شیعی است، بیان می‌کند. در ریاضیات می‌توان به کتاب «خلاصه‌الحساب و الهندسه» اشاره کرد که یکی از خوشخوان‌ترین کتاب‌هائی بوده که در ریاضیات آن عصر و جمع‌بندی ریاضیات خیلی خوب نوشته شده و بعدا به آلمانی و فرانسه نیز ترجمه می‌شود. در حوزه ذوقیات نیز شیخ بهایی دیوان‌های شعر متفاوتی دارد که بسیار در جامعه رواج داشته است و از کتاب‌های خواندنی دوران نوجوانی من نیز بوده‌اند. «کشکول» او مجموعه‌ای از اشعار و نکاتی است که شیخ بهایی علاقه‌مند بوده دیگران نیز به آن‌ها در زندگی توجه کنند. یا مثنوی «نان و حلوا» یا «نان و شکر» که بسیار مورد توجه همگان بوده و به زبانی ساده کوشیده معارف دینی و اندیشه‌های عرفانی خاص خود را بیان کند. شیخ بهایی در نگرش‌های عرفانی به‌شدت تحت تاثیر مولاناست. از این حوزه‌های دینی و علمی و فلسفی و عرفانی که بگذیریم، آثار عمرانی‌ای که در اصفهان ایجاد کرده همچنان مورد توجه‌اند. فزون بر همۀ این‌ها نیک‌نفسی‌هائی که او در مورد مردم داشته بسیار زبانزد بوده‌اند. حمایتش از ملاصدرا نیز ستودنی است. در زمان حیات او افسانه‌هائی در مورد بزرگی و نیکرفتاری او پدید آمده بوده. می‌توان گفت او هم مورد توجه حکومت و هم مورد توجه مردم بوده است. تشییع جنازه او از تاریخی‌ترین تشییع جنازه‌هاست که نشان می‌دهد او توانسته بین علم و عملش تناسب درخوری برقرار کند و به محبوبیتی کم‌نظیر در میان حکومت‌کنندگان و حکومت‌شوندگان دست یابد.

🔹فرهیختگان. استنباط من از صحبت‌های شما این است که شیخ بهایی در معنای کلی زبان مردم را به خوبی می‌فهمیده است.
🔸اکرمی. دقیقا! شما توجه کنید که شیخ بهایی در «طوطی‌نامه» یا داستان «موش و گربه» با دقتی شگفتی‌انگیز ضرب‌المثل‌ها و کنایه‌ها و تشبیه‌ها را به زبان مردم به کار می‌برد و به زیباترین شکل با نکات عرفانی و حکمی پیوند می‌دهد که این موضوع داستان‌ها را برای همگان جذاب می‌کرده است. به هر حال توجه کنیم که زبان مادری او عربی بوده و در نوجوانی بوده است که زبان فارسی را آموخته است. غزلیات او هر چند اندکند و تحت تاثیر حافظ یا عراقی سروده شده‌اند اما همچنان زمزمه می‌شوند و به دلیل وجود صمیمیت همه را به خود جذب می‌کنند.

🔹فرهیختگان. نکته‌ای برای پایان بحث دارید؟
🔸اکرمی. متأسفانه دلبستگی زیاد شیخ بهایی به مباحث عرفانی به تحقیر علم و فلسفه که از سنت یونانی رسیده، منجر شده است، و او نه‌تنها سنت فلسفۀ مشّاء، که از طریق فارابی و بوعلی در جامعۀ ما رواج و رشد خوبی داشته، حتی فلسفۀ اشراق را هم به تمسخر گرفته است. به هر حال می‌توان گفت یکی از نقاط قابل نقد کم‌لطفی شیخ بهایی به مباحث فلسفی کوچک‌شماری سنت ارسطویی و انتقادات او به آن است. البته ما می‌دانیم که شیخ رساله‌ای دربارۀ وحدت وجود دارد که بعدها روی ملاصدرا بسیار تاثیر می‌گذارد و نشان می‌دهد که نگرش او به بحث‌های فلسفی هم عمیق و یک نوع تلفیق عرفان و فلسفه است؛ اما نمی‌توان چشم را بر تحقیر او نسبت به سنت یونانی ارسطویی و سنت سینوی بست.

🔻نشاني اينترنتي گفت‌وگو در روزنامة فرهيختگان: http://www.farheekhtegan.ir/content/view/64169/44
🔻نشانی در وبلاگ من: http://musaakrami.blogfa.com/post/57

#شیخ_بهائی
#موسی_اکرمی

BY موسی اکرمی: فلسفه از تعبیر جهان تا تغییر جهان