🗯 تا به امروز، 6 قسمت از پادکست مداخله منتشر شده. سالار خوشخو و من از روز اولی که ایدۀ چنین پادکستی رو با هم مطرح کردیم، سر این قضیه هم‌نظر بودیم که به دنبال ساخت پادکستی نیستیم که عموم کامنت‌های مخاطب‌ها این باشه که «خیلی ممنون»، «مرسی که این اطلاعات رو به ما دادین»، «همینطور ادامه بدین» و غیره. این کامنت‌ها عمدتاً مخصوص پادکست‌های توسعۀ فردی و کسب‌وکار و این مدل حوزه‌هاست. ما به دنبال ساخت پادکستی بودیم که اتفاقا مخاطب‌ها با ما بحث کنن، نقد کنن، و یا اگه می‌خوان ازمون تعریفی بکنن، بگن که کدوم قسمت از مطالب این پادکست باعث شد توجه‌شون رو جلب کنه و نگاه جدیدی به تاریخ ایران پیدا کنن. امروز من فکر می‌کنم تا حدود خوبی این اتفاق رخ داد.

🗯 توی این یادداشت می‌خوام به دو تا از مواردی اشاره کنم که توی پادکست مداخله مطرح شده و از طرف بعضی افراد، به زعم من، دچار سوءبرداشت شده. یکی از ادعاهای ما توی مداخله اینه که ایران از اواخر دورۀ قاجار و اوایل دورۀ پهلوی وارد وضعیت مدرن شد. توی قسمت اول ده مورد از نشانه‌هایی رو ذکر کردیم که اواخر دورۀ قاجار و اوایل پهلوی در ایران شکل گرفت؛ مثل آموزش عمومی، بهداشت عمومی، شکل‌گیری ارتش ملی، مبارزه با ساختار ایلی و غیره که همۀ این‌ها رو جزو وضعیت مدرن دونستیم. منتها تصوری که برای بعضی‌ها پیش اومد، اینه که گویی ما داریم میگیم وضعیت مدرن یعنی همین نشانه‌های ظاهری مثل راه‌آهن و دانشگاه و ارتش. به همین دلیل لازم می‌دونم که یه توضیح اینجا بنویسم.

🗯 ادعای ما توی قسمت اول مداخله این بوده که ما دو معیار رو انتخاب کردیم که به وسیلۀ این دو معیار ادعا می‌کنیم ایران در وضعیت مدرن قرار گرفت؛ اولین معیار ما شکل‌گیری چیزی به اسم «دولت مدرن» هست و دومین معیار ما پیدایش چیزی به اسم «دولت-ملت». تمام اون 10 نشانه‌ای که توی این قسمت ذکر می‌کنیم، برای توضیح این نکته‌ست که نشون بدیم دولت مدرن و دولت‌-ملت در ایران شکل گرفته و به همین دلیل ما وضعیت ایران رو یک وضعیت مدرن می‌دونیم. ما با این ادعامون در واقع قصد داریم از مجموعۀ بزرگی از متفکران ایرانی و عبارات کلیشه‌ای‌شون فاصله بگیریم؛ عباراتی مثل «ما در یک وضعیت شبه‌مدرن به سر می‌بریم که نه مدرن است و نه سنتی»، یا «ما صرفاً ظاهر جهان مدرن مثل راه‌آهن و دانشگاه رو تقلید کردیم، ولی روح مدرن در ما دمیده نشد»، «ما حافظۀ مکتوب نداریم، ما شهر به معنای واقعی کلمه نداریم، ما سرمایه‌داری نداریم، ما طبقه نداریم» و غیره.

🗯 ما با چنین پیشفرض و چنین پیش‌زمینۀ نظری به تاریخ معاصر ایران نگاه می‌کنیم. و تبعاً به نتایج و تصویر متفاوتی از تاریخ ایران رسیدیم که اون رو تا اینجا توی پادکست توضیح دادیم. در اینجا لازمه به یکی دیگه از نقدهای وارد شده بپردازم. گفته میشه بسیاری از افرادی که در اواخر دورۀ قاجار و اوایل دوران پهلوی باعث مدرن شدن ایران شدن، افکاری سنتی و حتی دینی داشتن و به همین دلیل نمیشه نتیجۀ کار اون‌ها را مدرن شدن ایران دونست. 2 پاسخ به نظر من می‌رسه. پاسخ اول من اینه که ایران یا هر کشور دیگه‌ای رو چند نفر مدرن نکردن، به همین دلیل ما چیزی به اسم «پدر ایرانِ مدرن» یا «مادر ایران مدرن» نداریم. ایران بر اثر تغییر گفتمان‌ها مدرن شده و در قسمت دوم پادکست به این مسئله پرداختیم که چرا گفتمان سنتی تغییر کرد و گفتمان مدرن جای اون رو گرفت.

📢 پاسخ دوم که به زعم من مهم‌تره اینه که ما تاریخ رو شخص‌محور و یا به عبارت دقیق‌تر «سوژه‌محور» نمی‌بینیم. اون چیزی که برای ما مهمه، این نیست که فلان فرد در فلان تاریخ با چه نیتی فلان کار رو انجام داد؛ برای ما این مهمه که تبعات و نتایج اون کار چه تأثیری بر وضعیت جامعه گذاشت و اون کار به چه صورتی از طرف جامعه درک شد. شاید بارزترین مثال این ماجرا، کسانی مثل مارتین لوتر و ژان کالون باشن. لوتر و کالون دو آدم کاملاً سنتی بودن که عقاید دینی‌شون رو یه انسان امروزی اروپایی شاید به سختی بتونه تحمل کنه. ولی توی تحلیل درخشان ماکس وبر در کتاب «اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری» عقاید این دو نفر تأثیر به‌سزایی روی شکل‌گیری روح سرمایه‌داری به عنوان یکی از مؤلفه‌های جهان مدرن گذاشت. به همین جهته که ما توی تحلیل‌های تاریخی‌مون، عمیقاً به این جملۀ مارکس معتقدیم: «تاریخ را انسان‌ها می‌سازند، اما نه به شیوه‌ای که دلخواهشان است».

✅ نقد و نظر: @Ali_soltanzadeh
«خالی از سکنه‌ام؛ هر جا نفهمنم همونجاست وطنم؛ پرِ جنگ و جدلم، طعمِ گندِ صبر رو اَز بَرم؛ کشفو بلدم، هنوز تو گذشته‌م، درد معلقم» (نُت سیاه / فرشاد)

@philosophycafe