🔸 Новая парадигма развития мира: казахстанское видение

Прошедший в столице ОАЭ с 12 по 18 января т. г. саммит «Неделя устойчивого развития Абу Даби» (ADSW) считается одним из ключевых событий международного политического календаря в области социально-экономического и экологического развития. Данное мероприятие, проводимое ежегодно с 2008 года под патронажем правительства ОАЭ в сотрудничестве с эмиратской государственной компанией Masdar, имеет своей целью содействие ускорению устойчивого развития в мире, экономическому, социальному и экологическому прогрессу, обеспечению продовольственной и водной безопасности, продвижению энергосбережения и декарбонизации.

В свете нарастания рисков глобальной нестабильности, вызванных комплексом текущих геополитических, геоэкономических, социальных и экологических проблем, интерес к этому форуму имеет устойчивый характер, что подтверждается ежегодным участием в нем свыше 50 000 делегатов со всего мира. В этом году он собрал представителей 175 стран мира, в числе которых президенты и премьер-министры 13 государств, более 140 министров, ведущие руководители многих мировых компаний, а также широкий круг международных экспертов и аналитиков.

Запоминающейся особенностью нынешнего саммита под названием «Формирование будущего: ускорение устойчивого прогресса» стало подчеркнутое внимание организаторов к Казахстану и Узбекистану – региональным лидерам Центральной Азии. Это выразилось не только в предоставлении права первого выступления на саммите Президенту Республики Казахстан К.К. Токаеву, но и в целом ряде успешных встреч двух центральноазиатских делегаций с руководством ОАЭ и местными капитанами бизнеса.

Учитывая глобальность платформы Абу-Дабинского диалога, важное международное значение имело предложение Главы государства о необходимости разработки новой парадигмы развития мира, которая должна базироваться на устойчивости, справедливости и стабильности.

По словам Президента Токаева, в настоящее время мир сталкивается с рядом критически важных проблем, таких как изменение климата, опустынивание, утрата биоразнообразия, нехватка воды и продовольственная безопасность. Эти вызовы усугубляются геополитической напряженностью и нарушением глобальных цепочек поставок.

В этой связи казахстанским лидером для решения глобальных проблем предложено создание целостной экосистемы, построенной на трех важнейших принципах. Первое – обеспечение «зеленого» финансирования, которое должно стать значительно более доступным. Второе – расширение международного сотрудничества в области передачи технологий, технической поддержки и научных исследований. Солнечная энергия, умное сельское хозяйство, улавливание углерода и климатические технологии на основе искусственного интеллекта предлагают широкий спектр инновационных решений. Третье – это синергетическое взаимодействие климатических приоритетов, экономического развития и искусственного интеллекта, что может к 2030 году увеличить мировой ВВП на 16%.

Следует подчеркнуть, что, призывая к переходу на новую схему мирового развития, Казахстан своими действиями уже реализует эти принципы во внутренней практике. Это наглядно видно по усилиям страны в деле развития ВИЭ, снижения эмиссии парниковых газов, обеспечения международной продовольственной безопасности, трансрегиональной взаимосвязанности, решения водных проблем в Центральной Азии и др. Продолжение этих усилий в Казахстане планируется через реализацию амбициозной стратегии, основанной на трех ключевых направлениях – цифровизации и искусственном интеллекте, крупных инфраструктурных проектах и ядерной энергетике.

⬇️ Продолжение

Отрадно, что казахстанские идеи «зеленого перехода» разделяются и поддерживаются в братском Узбекистане. Так, в своем выступлении на форуме в Абу-Даби Президент Мирзиёев заявил, что стратегическая цель Нового Узбекистана – обеспечение экологической устойчивости и экономического роста за счет «зеленой модели развития». В республике разработана долгосрочная Стратегия низкоуглеродного развития и Национальная программа «зеленого финансирования». При этом общность усилий в данной сфере Казахстана и Узбекистана проявляется, в частности, в том, что на конференции по глобальным климатическим проблемам Центральной Азии, которую планируется провести в Узбекистане в этом году, будет представлена Региональная концепция «зеленого развития».

В целом, учитывая рациональность и стратегическую выгоду предложений К.К. Токаева, есть уверенность, что концептуальное начинание нашего Президента получит поддержку не только регионального, но и мирового сообщества.

Ербулат Сейлеханов, главный научный сотрудник Отдела международной безопасности КИСИ при Президенте РК

🔸 Переход на новый уровень инфраструктурного развития

Президент Казахстана К. Токаев в ходе выступления на расширенном заседании Правительства РК в качестве стратегического вопроса обозначил модернизацию коммунально-энергетического сектора.

Для решения накопленных годами проблем принят Национальный проект по модернизации энергетической и коммунальной инфраструктуры.

В числе первых задач стоит проведение капитальных ремонтных работ объектов, находящихся в критическом состоянии. Так, по данным Министерства энергетики, средний показатель износа по стране составляет более 60%, на некоторых объектах достигает 90%. Ожидаемый социальный эффект от реализации проекта – снижение уровня аварий и уровня износа энергетических и коммунальных активов в среднем по стране до 40%.

Наряду с этим на фоне роста экономики и ввода новых производств для решения вопросов дефицита электроэнергии требуется уделить пристальное внимание качеству и своевременности ввода новых генерирующих мощностей, основанных на новых «чистых» технологиях.

Глава государства подчеркнул, что в связи с неизбежным ростом тарифов необходимо формировать в обществе культуру бережного потребления и предоставления населению возможности экономии тепла и электроэнергии.

Правительству стоит сделать упор на разработку и принятие комплекса мероприятий по развитию энергосбережения и повышению энергоэффективности в жилищном секторе.

Среди реализуемых мер можно отметить установку автоматизированных тепловых пунктов, которые позволяют регулировать потребление тепловой энергии и сокращать расходы до 30%, а также модернизацию систем освещения, обеспечивающую до 40% экономии электроэнергии.

Данные инициативы нацелены на формирование устойчивой и современной инфраструктуры, обеспечивающей комфорт и экономию, а также рациональное использование ресурсов, что способствует укреплению экономической стабильности.

Бауржан Умирзаков, главный эксперт Отдела глобальной экономики и устойчивого развития КИСИ при Президенте РК

🔸Транспортно-логистический потенциал Казахстана: пути к устойчивому развитию и конкурентоспособности

На расширенном заседании Правительства был рассмотрен ряд ключевых социально-экономических вопросов, при этом Глава государства акцентировал внимание на транспортно-логистической сфере, в которой заложен значительный потенциал для дальнейшего развития. Президент подчеркнул стратегическую значимость транзитного потенциала и развития Транскаспийского коридора (ТМТМ, или Средний коридор) как одного из ключевых факторов, обеспечивающих конкурентные преимущества страны на международной арене.

Согласно данным Правительства, в 2024 году объем грузоперевозок продемонстрировал стабильный рост, увеличившись на 10% и составив около 1 млрд тонн. Особенно заметный рост наблюдается в секторе контейнерных перевозок по Транскаспийскому маршруту, где объем перевозок возрос в 2,7 раза. Это свидетельствует о динамичном развитии ключевых транспортных артерий, которые становятся основой для глобальных логистических цепочек.

В частности, «КазМунайГаз» в текущем году успешно реализовал первый транзит нефти с месторождения Кашаган через порт Актау в порт Баку, что стало важным шагом в диверсификации энергетических маршрутов. Этот проект способствует укреплению потенциала Транскаспийского маршрута и повышению значимости региона как ключевого элемента мировой логистической сети.

Согласно прогнозам Всемирного банка, к 2030 году объем перевозок по Среднему коридору через Каспийское море вырастет в три раза и составит 11 млн тонн, из которых около 4 млн тонн будут перевозиться в контейнерах. Основной объем транзитных грузов пройдет через данный маршрут в рамках торговли между Европой и Казахстаном, а также между Европой и Китаем.

Для достижения этих амбициозных целей необходимо продолжать совершенствование транспортной инфраструктуры. По субиндексу «транспортная инфраструктура» в рамках рейтинга Logistics Performance Index (LPI) Казахстан продемонстрировал улучшение позиций по сравнению с оценкой 2018 года, заняв 80-е место среди 138 стран (81-е место в 2018 году). Однако для дальнейшего укрепления позиций и стимулирования роста объемов грузоперевозок требуется привлечение значительных капитальных вложений. По прогнозам Европейского банка реконструкции и развития (ЕБРР), общий объем инвестиций, необходимых для значительного усовершенствования транспортной инфраструктуры Центральной Азии, составляет 5,5 млрд евро для Казахстана и 18,5 млрд евро для региона в целом.

Таким образом, дальнейшее развитие транспортно-логистической инфраструктуры является ключевым фактором для усиления конкурентоспособности страны на мировом рынке и повышения ее интеграции в глобальные экономические процессы.

Ерлан Жакупов,
руководитель Отдела глобальной экономики
и устойчивого развития КИСИ при Президенте РК

🔸 Повышение ставки НДС – мера для укрепления государственных финансов

Одной из наиболее дискуссируемых тем, вызвавших широкий резонанс в обществе, является новый Налоговый кодекс и, соответственно, новые правила налогообложения. Решение о пересмотре налоговой системы связано с необходимостью увеличения доходной части бюджета, который остается дефицитным последние несколько лет. В настоящее время дефицит составляет 2,7% от ВВП. Вместе с тем на предстоящий 2025 год доходная часть бюджета планируется в размере 21,39 трлн тенге, а расходная – 25,19 трлн тенге. Планируемый дефицит может составить до 4,1 трлн тенге с последующим понижением в будущие периоды.

Одним из инструментов, предлагаемых для укрепления государственных финансов и стабилизации бюджета, является повышение ставки налога на добавленную стоимость (НДС) с текущих 12 до 20%. В Казахстане за последние два десятилетия ставка НДС существенно не менялась и находилась на уровне 12%. Во многих странах этот показатель составляет 15-20%, что делает текущую ставку в нашей стране одной из самых низких. Данная мера приведет к ряду положительных эффектов:

Во-первых, рост налоговых поступлений. Увеличение ставки НДС позволит повысить доходы бюджета до 5-7 трлн тенге и отказаться от дополнительных трансфертов Нацфонда, о чем также неоднократно говорилось.

Во-вторых, увеличение налогооблагаемого охвата. Планируется снижение порога регистрации для плательщиков НДС, что привлечет больше субъектов малого и среднего бизнеса, увеличив налоговые поступления.

В-третьих, вместе с повышением НДС рассматривается снижение налоговой нагрузки на фонд оплаты труда, что должно облегчить финансовую нагрузку на бизнес и стимулировать прозрачность заработных плат.

Ставка НДС – косвенный налог, начисляемый при совершении оборота на территории РК, как реализация товаров, выполнение работ, оказание услуг. Соответственно, основное бремя ляжет на конечных потребителей. Вместе с тем ожидается, что эти негативные последствия будут иметь место в краткосрочном периоде, и при комплексной работе можно будет их нивелировать. Для этого необходимо продумать четкие меры по адаптации к новому налоговому режиму.

Обсуждение реформы налогообложения ведется не первый год. На расширенном заседании правительства еще в 2024 году Президент РК К. Токаев отметил: «Повышение НДС с 12 до 16% – это не панацея, в реформировании нуждается сам НДС, который в Казахстане приобрел другую сущность…».

Во всяком случае, окончательного решения пока еще нет, ведется всестороннее обсуждение. Как сказал Глава государства, «Права на ошибку нет… В целом, конечно, я подтверждаю, что реформа нужна…». Думаю, что в ближайший период найдется оптимальное решение.

Асель Абен, главный эксперт Отдела анализа экономической политики КИСИ при Президенте РК

🔹ҚҚС мөлшерлемесін көтеру – мемлекеттік қаржы жүйесін нығайту шарасы ретінде

Қоғамда кең резонанс тудырып, ең көп талқыланған тақырыптардың бірі – жаңа Салық кодексі, тиісінше салық салудың жаңа ережелері болды. Салық жүйесін қайта қарау туралы шешім соңғы бірнеше жылдағы жетіспеушіліктегі бюджеттің кіріс бөлігін ұлғайту қажеттілігімен байланысты. Қазіргі уақытта тапшылық жалпы ішкі өнімнің 2,7 пайызын құрайды. Бұл ретте алдағы 2025 жылға бюджеттің кірісі 21,39 триллион теңге, ал шығысы 25,19 триллион теңге болады деп жоспарлануда. Жоспарланған тапшылық 4,1 трлн теңгені құрауы мүмкін, бұл келешекте біртіндеп төмендейді.

Мемлекеттік қаржыны нығайту және бюджетті тұрақтандыру үшін ұсынылған құралдардың бірі қосылған құн салығының (ҚҚС) мөлшерін қазіргі 12%-дан 20%-ға дейін арттыру. Қазақстанда соңғы екі онжылдықта ҚҚС мөлшерлемесі айтарлықтай өзгерген жоқ және 12% деңгейінде қалды. Көптеген елдерде бұл көрсеткіш 15-20% құрайды, бұл біздің еліміздегі қазіргі көрсеткішті ең төменгі көрсеткіштердің біріне айналдырады. Бұл шара бірқатар оң нәтижелерге әкеледі:

Біріншіден, салық түсімдерінің артуы. ҚҚС мөлшерлемесін көтеру бюджет кірісін 5-7 трлн теңгеге дейін ұлғайтады және бұған дейін бірнеше рет талқыланған Ұлттық қордан трансферттер алуды тоқтатуға әкеледі.

Екіншіден, салықтық қамтуды арттыру. ҚҚС төлеушілерді тіркеу шегін төмендету жоспарлануда, бұл шағын және орта бизнесті көбірек тартады, салық түсімдерін арттырады.

Үшіншіден, ҚҚС ұлғаюымен қатар еңбекақы қорына салық жүктемесін азайту қарастырылуда, бұл бизнеске қаржылық жүктемені жеңілдетуге және жалақының ашықтығын ынталандыруға тиіс.

ҚҚС мөлшерлеремі – Қазақстан Республикасының аумағында тауарларды сату, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету сияқты операцияларды жүзеге асыру кезінде алынатын жанама салық. Сәйкесінше, негізгі жүк түпкі тұтынушыларға түседі. Дегенмен, бұл келеңсіз салдарлар қысқа мерзімде орын алып, кешенді жұмыс жүргізгенде оларды азайтуға болады деп күтілуде. Ол үшін жаңа салық режиміне бейімделудің нақты шараларын ойластыру қажет.
Салық реформасын талқылау бірнеше жылдан бері жалғасып келеді.

2024 жылы өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында Қазақстан Республикасының Президенті Қ.Тоқаев: «ҚҚС-ты 12-ден 16 пайызға дейін көтеру – бұл түпкілікті шешім емес, Қазақстанда мүлдем басқа сипатқа ие болған ҚҚС-тың өзін де реформау қажет» деген болатын.
Қалай болғанда да, әзірге нақты шешім жоқ, талқылаулар жалғасуда. Мемлекет басшысы айтқандай, «Қателесуге құқымыз жоқ... Жалпы, әрине, реформа қажет екенін растаймын...». Жақын арада оңтайлы шешімі табылады деп ойлаймыз.

Әсел Әбен,
ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ
Экономикалық саясатты талдау бөлімінің бас сарапшысы

🔹Инфрақұрылымды дамытудың жаңа деңгейіне көшу

Қазақстан Республикасы Үкіметінің кеңейтілген отырысында сөйлеген сөзінде Қазақстан Президенті Қ.Тоқаев коммуналдық шаруашылық пен энергетика саласын жаңғыртуды стратегиялық мәселе ретінде белгіледі.

Жылдар бойы қордаланып қалған мәселелерді шешу үшін Энергетикалық және коммуналдық инфрақұрылымды жаңғыртудың Ұлттық жобасы қабылданды.

Алғашқы міндеттердің қатарында апатты жағдайда тұрған нысандарға күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізу. Мәселен, Энергетика министрлігінің мәліметі бойынша, елімізде орташа тозу көрсеткіші 60 пайыздан асады, ал кейбір нысандарда ол 90 пайызға жетеді. Жобаны іске асырудан күтілетін әлеуметтік нәтиже апаттар деңгейін және энергетикалық және коммуналдық активтердің тозу деңгейін республика бойынша орта есеппен 40%-ға төмендету болып табылады.

Сонымен қатар, экономикалық өсу және электр энергиясының тапшылығы мәселесін шешу үшін жаңа өндірістерді енгізу аясында жаңа «таза» технологияларға негізінде жаңа генерациялаушы қуаттарды сапалы және уақтылы іске қосуға баса назар аудару қажет.

Мемлекет басшысы тарифтердің сөзсіз көтерілуіне байланысты қоғамда ұқыпты тұтыну мәдениетін қалыптастырып, тұрғындарға жылу мен электр энергиясын үнемдеу мүмкіндігін беру керектігін баса айтты.

Үкімет энергия үнемдеуді дамыту және тұрғын үй секторында энергия тиімділігін арттыру бойынша шаралар кешенін әзірлеуге және қабылдауға назар аударуы керек.

Іске асырылып жатқан шаралардың ішінде жылу энергиясын тұтынуды реттеуге және шығындарды 30%-ға дейін төмендетуге мүмкіндік беретін автоматтандырылған жылу пункттерін орнатуды, сондай-ақ 40%-қа дейін энергия үнемдеуді қамтамасыз ететін жарықтандыру жүйелерін жаңғыртуды атап өтуге болады.
Бұл бастамалар жайлылық пен үнемділікті қамтамасыз ететін тұрақты және заманауи инфрақұрылымды құруға, сондай-ақ экономикалық тұрақтылықты нығайтуға ықпал ететін ресурстарды ұтымды пайдалануға бағытталған.

Бауыржан Өмірзақов,
ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ
Жаһандық экономика және тұрақты дамуы бөлімінің бас сарапшысы

🔹Қазақстанның көлік-логистикалық әлеуеті: тұрақты даму және бәсекеге қабілеттілік жолдары

Үкіметтің кеңейтілген отырысында бірқатар негізгі әлеуметтік-экономикалық мәселелер қаралып, Мемлекет басшысы одан әрі дамыту үшін айтарлықтай әлеуеті бар көлік-логистика саласына баса назар аударды. Мемлекет басшысы еліміздің халықаралық аренадағы бәсекелестік артықшылықтарын қамтамасыз ететін негізгі факторлардың бірі ретінде Транскаспий дәлізін (ТКК немесе Орта дәліз) дамытудың және транзиттік әлеуетінің стратегиялық маңыздылығын атап өтті.

Үкімет мәліметтері бойынша, 2024 жылы жүк тасымалының көлемі тұрақты өсім көрсетіп, 10%-ға өсті, шамамен 1 млрд тоннаны құрады. Әсіресе, тасымалдау көлемі 2,7 есеге өскен Транскаспий бағыты бойынша контейнерлік тасымалдау секторында айтарлықтай өсім байқалады. Бұл жаһандық логистикалық тізбектердің негізіне айналып отырған негізгі көлік артерияларының серпінді дамуын көрсетеді.

Атап айтқанда, биыл «ҚазМұнайГаз» Қашаған кен орнынан Ақтау порты арқылы Баку портына мұнайдың бірінші транзитін сәтті жүзеге асырды, бұл энергетикалық бағыттарды әртараптандырудағы маңызды қадам болды. Бұл жоба Транскаспий бағытының әлеуетін нығайтуға және жаһандық логистикалық желінің негізгі элементі ретінде аймақтың маңыздылығын арттыруға көмектеседі.
Дүниежүзілік банктің болжамы бойынша, 2030 жылға қарай Орта дәліз бойынша Каспий теңізі арқылы тасымалдау көлемі үш есе артып, 11 миллион тоннаны құрайды, оның 4 миллион тоннаға жуығы контейнерлерде тасымалданады. Транзиттік жүктердің негізгі бөлігі Еуропа мен Қазақстан арасындағы, сондай-ақ Еуропа мен Қытай арасындағы сауданың бір бөлігі ретінде осы бағыт арқылы өтеді.

Осы өршіл мақсаттарға қол жеткізу үшін көлік инфрақұрылымын жетілдіруді жалғастыру қажет. Logistics Performance Index (LPI) рейтингінің «көлік инфрақұрылымы» қосалқы индексінде Қазақстан 2018 жылғы бағалаумен салыстырғанда позициясының жақсартқан, 138 елдің арасында 80-орынға ие болды (2018 жылы 81 орын). Дегенмен, позицияларды одан әрі нығайту және жүк тасымалы көлемінің өсуін ынталандыру үшін айтарлықтай күрделі салым қажет. Еуропалық қайта құру және даму банкінің (ЕҚДБ) болжамдарына сәйкес, Орталық Азияның көлік инфрақұрылымын айтарлықтай жақсарту үшін қажетті инвестицияның жалпы көлемі Қазақстан үшін 5,5 миллиард еуроны және жалпы аймақ үшін 18,5 миллиард еуроны құрайды.

Осылайша, көлік-логистикалық инфрақұрылымды одан әрі дамыту еліміздің жаһандық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін нығайтудың және оның жаһандық экономикалық процестерге интеграциясын арттырудың негізгі факторы болып табылады.

Ерлан Жақыпов,
ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ
Жаһандық экономика және тұрақты даму бөлімінің басшысы