مجله‌ی اینترنتی عصر روشنگری

مغالطه ی شماره ی ۶۱

💠خلط علت و دلیل💠

در میان عامه مردم۲کلمه علت ودلیل معمولا مترادف وهم معنادرنظرگرفته می‌شودوتوده مردم آنهارابجای یکدیگر به کار می‌برند.

علت همواره در برابر معلول به کار می‌رود به این معنا که مثلا می‌گوییم:

آتش ، علت و حرارت معلول آن است
یا نیروی جاذبه علت و سقوط اجسام معلول است .
بنابراین کلمه ی علت را درباره پدیده‌های عالم خارج به کار می‌بریم ، که اینجا سخن از ایجاد سببیت و تاثیر و تاثر موجودات بر یکدیگر است.
اما کلمه دلیل درباره مفاهیم ذهنی انسان استعمال می شود ، چنان که مثلا می گوییم برای اثبات فلان مدعا باید دلیل اقامه کرد.
مغالطه #خلط_علت_ودلیل هنگامی رخ می‌دهد که هر یک از این دو به جای یکدیگر به کار گرفته شود.

در این مغالطه منظور این نیست که چیزی که علت است دلیل بنامیم
یا برعکس ، بلکه منظور این است که اگر در جایی در مقام بحث از پدیده های خارجی هستیم و در واقع باید به تبیین روابط علی و معلولی آنها بپردازیم ، در عوض به جعبه ذهنی و بخشی از چگونگی حصول عقیده‌ای خاص مشغول شویم .

همچنین اگر در جایی در مقام بحث از دلیل و استدلال برای یک مدعا هستیم یعنی می‌خواهیم تبیین کنیم که اعتقاد به گذاره ای خاص چگونه و با چه مقدماتی برای ما حاصل شده در اینجا نیز پرداخت به جنبه خارجی و بیان روابط علی و معلولی مغالطه خواهد بود .

مثال :
اینکه ما انسان ها چرا میل به خودنمایی و تظاهرات و تفاخر داریم واضح است.
زیرا اولاً همه ما این امر را به عنوان گرایش ذاتی در درون خود می‌بینیم و ثانیاً تحلیل بیشتر رفتارهای انسانی جز با این فرض ممکن نیست.
( بله این را می‌پذیریم که انسانها میل به خودنمایی دارد اما چرا ؟)

برای درک دقیق‌تر این مغالطه گذاره ی زیر را در نظر بگیریم:
'آهن در اثر حرارت منبسط می‌شود.'

درباره این گزارش دو نوع برخورد و سوال وجود دارد.
گاهی ممکن است از کسی بپرسیم که تو از کجا میدانید که آهن در اثر حرارت منبسط میشود و دلیل تو برای این مدعا چیست؟ (دلیل ادعای تو چیست؟)

آن شخص در پاسخ می تواند بگوید:
من شخصا آزمایش کرده ام و دیده ام که آهن در اثر حرارت منبسط می شود
هم چنین می تواند بگوید :
من از فیزیکدان ها شنیده ام که
فلزات در اثر حرارت منبسط می شوند و چون می دانم که آهن نیز یک فلز است نتیجه می‌گیرم
که آهن در اثر حرارت منبسط می شود.

اما برخورد دیگر با گزاره فوق این است که بپرسیم : آهن چرا و به چه علتی در اثر حرارت منبسط می شود ؟
یعنی چه فعل و انفعالاتی ایجاد می‌شود که طی آن ، حرارت دادن آهن به انبساط آن منجر می گردد؟ در پاسخ به این سوال که پرسشی درباره جهان خارج است مثلا می‌توان گفت که حرارت موجب افزایش حرکت مولکول های آهن می‌شود و این افزایش حرکت فضای بیشتری را می‌طلبد که در نهایت به افزایش حجم ، یعنی انبساط آهن منجر می‌شود.

چنان که ذکر شد مغالطه خلط علت و دلیل وقتی اتفاق می‌افتد که هر یک از این دو به جای دیگری به کار گرفته شود.

مثال:
در اثبات این که چرا عراق در جنگ تحمیلی علیه ایران از انواع کمک های نظامی صنعتی واطلاعاتی کشورهای مختلف استفاده می کرد توجه به چندنکته کفایت میکند:

اول اینکه جمهوری اسلامی پس از انقلاب در آغاز رشد و بالندگی خود بود و استکبار جهانی برای نابودی آن دست به هر کاری می زد.
دوم مسئله نقش ایران و عراق در تولید نفت خام بود و
نکته سوم اینکه ...

مغالطه خلط علت و دلیل در مباحث فلسفی معمولا به خلط مقام ثبوت و اثبات شناخته می‌شوند.
مقام ثبوت همان جنبه ی وجودی پدیده ها در عالم خارج است، مانند رابطه علّی و معلولی پدیده‌ها
و مقام اثبات جنبه ذهنی و رابط میان مفاهیم و گذاره است.
مانند رابطه مقدمات و نتیجه ی یک استدلال.
در اینجا به دلیل پیچیدگی موضوعات فلسفی از ذکر مثال در این باب خودداری می کنیم.
اما نکته ای را راجع به تحلیل رفتار انسانی یاد آور می شویم که:

اگر رفتار باشد انسان بر پایه ی دلیل گرایی باشد ملازم با نظریه اختیار و آزادی ست.
و اگر بر پایه ی علت گرایی باشد ملازم با نظریه ی جبر خواهد بود.
برای نمونه در اینجا می‌توان این ربایی منسوب به خیام را شاهدآوردکه:

من می خورم و هرکه چون من اهل بود
می خوردن من به نزد وی سهل بود
می خوردن من حق ز ازل میدانست.
گر می نخورم علم خدا جهل بود

این رباعی را می‌توان مصداقی برای مغالطه خلط علت و دلیل دانست.
زیرا به نظر میرسد شاعر در صدد توجیه میخوردن خود و استدلال برای صحت و درستی آنست اما در بیت دوم بجای استدلال و ارائه دلیل برای مدعای مورد نظر به بیان علت می خوردن می‌پردازد.

در پایان ذکر این نکته لازمست که خلط علت ودلیل منحصر به
مقام نقد نیست،اما به دلیل ارتباط این مغالطه با مغالطات بعدی در این فصل از آن یاد شده است.
https://www.group-telegram.com/ms/mghlte.com
توضیح شنیداری

Telegram

مجله‌ی اینترنتی عصر روشنگری

حق‌را بشناس اهل حق‌را خواهی شناخت.
فلسفه های
معرفت/ذهن/زبان/سیاست/حقوق/اقتصاد/تکامل/اخلاق/مذهب/هنر/ریاضی/فیزیک/ زندگی/موفقیت/شهوت

مثال زنده‌‌ مغالطات

آرشیو با تفکیک موضوعات:
www.group-telegram.com/ms/mghlte.com/2227

www.group-telegram.com/ms/mghlte.com/642

271 viewsedited  Jun 20, 2019 at 20:57

مغالطه ی شماره ی ۶۱

💠خلط علت و دلیل💠

در میان عامه مردم۲کلمه علت ودلیل معمولا مترادف وهم معنادرنظرگرفته می‌شودوتوده مردم آنهارابجای یکدیگر به کار می‌برند.

علت همواره در برابر معلول به کار می‌رود به این معنا که مثلا می‌گوییم:

آتش ، علت و حرارت معلول آن است
یا نیروی جاذبه علت و سقوط اجسام معلول است .
بنابراین کلمه ی علت را درباره پدیده‌های عالم خارج به کار می‌بریم ، که اینجا سخن از ایجاد سببیت و تاثیر و تاثر موجودات بر یکدیگر است.
اما کلمه دلیل درباره مفاهیم ذهنی انسان استعمال می شود ، چنان که مثلا می گوییم برای اثبات فلان مدعا باید دلیل اقامه کرد.
مغالطه #خلط_علت_ودلیل هنگامی رخ می‌دهد که هر یک از این دو به جای یکدیگر به کار گرفته شود.

در این مغالطه منظور این نیست که چیزی که علت است دلیل بنامیم
یا برعکس ، بلکه منظور این است که اگر در جایی در مقام بحث از پدیده های خارجی هستیم و در واقع باید به تبیین روابط علی و معلولی آنها بپردازیم ، در عوض به جعبه ذهنی و بخشی از چگونگی حصول عقیده‌ای خاص مشغول شویم .

همچنین اگر در جایی در مقام بحث از دلیل و استدلال برای یک مدعا هستیم یعنی می‌خواهیم تبیین کنیم که اعتقاد به گذاره ای خاص چگونه و با چه مقدماتی برای ما حاصل شده در اینجا نیز پرداخت به جنبه خارجی و بیان روابط علی و معلولی مغالطه خواهد بود .

مثال :
اینکه ما انسان ها چرا میل به خودنمایی و تظاهرات و تفاخر داریم واضح است.
زیرا اولاً همه ما این امر را به عنوان گرایش ذاتی در درون خود می‌بینیم و ثانیاً تحلیل بیشتر رفتارهای انسانی جز با این فرض ممکن نیست.
( بله این را می‌پذیریم که انسانها میل به خودنمایی دارد اما چرا ؟)

برای درک دقیق‌تر این مغالطه گذاره ی زیر را در نظر بگیریم:
'آهن در اثر حرارت منبسط می‌شود.'

درباره این گزارش دو نوع برخورد و سوال وجود دارد.
گاهی ممکن است از کسی بپرسیم که تو از کجا میدانید که آهن در اثر حرارت منبسط میشود و دلیل تو برای این مدعا چیست؟ (دلیل ادعای تو چیست؟)

آن شخص در پاسخ می تواند بگوید:
من شخصا آزمایش کرده ام و دیده ام که آهن در اثر حرارت منبسط می شود
هم چنین می تواند بگوید :
من از فیزیکدان ها شنیده ام که
فلزات در اثر حرارت منبسط می شوند و چون می دانم که آهن نیز یک فلز است نتیجه می‌گیرم
که آهن در اثر حرارت منبسط می شود.

اما برخورد دیگر با گزاره فوق این است که بپرسیم : آهن چرا و به چه علتی در اثر حرارت منبسط می شود ؟
یعنی چه فعل و انفعالاتی ایجاد می‌شود که طی آن ، حرارت دادن آهن به انبساط آن منجر می گردد؟ در پاسخ به این سوال که پرسشی درباره جهان خارج است مثلا می‌توان گفت که حرارت موجب افزایش حرکت مولکول های آهن می‌شود و این افزایش حرکت فضای بیشتری را می‌طلبد که در نهایت به افزایش حجم ، یعنی انبساط آهن منجر می‌شود.

چنان که ذکر شد مغالطه خلط علت و دلیل وقتی اتفاق می‌افتد که هر یک از این دو به جای دیگری به کار گرفته شود.

مثال:
در اثبات این که چرا عراق در جنگ تحمیلی علیه ایران از انواع کمک های نظامی صنعتی واطلاعاتی کشورهای مختلف استفاده می کرد توجه به چندنکته کفایت میکند:

اول اینکه جمهوری اسلامی پس از انقلاب در آغاز رشد و بالندگی خود بود و استکبار جهانی برای نابودی آن دست به هر کاری می زد.
دوم مسئله نقش ایران و عراق در تولید نفت خام بود و
نکته سوم اینکه ...

مغالطه خلط علت و دلیل در مباحث فلسفی معمولا به خلط مقام ثبوت و اثبات شناخته می‌شوند.
مقام ثبوت همان جنبه ی وجودی پدیده ها در عالم خارج است، مانند رابطه علّی و معلولی پدیده‌ها
و مقام اثبات جنبه ذهنی و رابط میان مفاهیم و گذاره است.
مانند رابطه مقدمات و نتیجه ی یک استدلال.
در اینجا به دلیل پیچیدگی موضوعات فلسفی از ذکر مثال در این باب خودداری می کنیم.
اما نکته ای را راجع به تحلیل رفتار انسانی یاد آور می شویم که:

اگر رفتار باشد انسان بر پایه ی دلیل گرایی باشد ملازم با نظریه اختیار و آزادی ست.
و اگر بر پایه ی علت گرایی باشد ملازم با نظریه ی جبر خواهد بود.
برای نمونه در اینجا می‌توان این ربایی منسوب به خیام را شاهدآوردکه:

من می خورم و هرکه چون من اهل بود
می خوردن من به نزد وی سهل بود
می خوردن من حق ز ازل میدانست.
گر می نخورم علم خدا جهل بود

این رباعی را می‌توان مصداقی برای مغالطه خلط علت و دلیل دانست.
زیرا به نظر میرسد شاعر در صدد توجیه میخوردن خود و استدلال برای صحت و درستی آنست اما در بیت دوم بجای استدلال و ارائه دلیل برای مدعای مورد نظر به بیان علت می خوردن می‌پردازد.

در پایان ذکر این نکته لازمست که خلط علت ودلیل منحصر به
مقام نقد نیست،اما به دلیل ارتباط این مغالطه با مغالطات بعدی در این فصل از آن یاد شده است.
https://www.group-telegram.com/ms/mghlte.com
توضیح شنیداری

BY مجله‌ی اینترنتی عصر روشنگری