🔘 تاب‌آوری و بازسازی نگرش در بازماندگان سوگوار

برگرفته از: ماهنامه داخلی شبکه کمک، شماره ۲۵، آبان ۱۴۰۳


☑️ مینو مرتاضی، عضو شورای راهبردی شبکه کمک، مصاحبه‌ای را با دکتر امیر شعبانی انجام داده و نتیجه این گفت‌وگو را به صورت پرسش و پاسخ در اختیار نشریه کمک قرار داده است.

〰️ بخش اول

تعريف سوگ چيست؟

«سوگ» واکنشی هیجانی، شناختی، رفتاری و کارکردی به «از دست دادن» است. از دست دادن هریک از متعلقات یا ارتباطات مادی، معنوی و عاطفی انسان می‌تواند واکنشی در او پدید آورد که اغلب در جریان زندگی روزمره به شکل تنش‌های کوچک و بزرگ خودنمایی می‌کند. با این حال هر از دست دادنی به واکنش سوگ نمی‌انجامد و در بیشتر موارد افراد با این مشکلات کنار می‌آیند. هنگامی که آنچه از دست رفته از ارزشی بالا یا ویژه نزد فرد برخوردار باشد واکنش روان‌شناختی فعال می‌شود و ممکن است وضعیت سلامت روان فرد را در کوتاه‌مدت یا بلندمدت تغییر دهد. لازم به یادآوری است که در محاورات و بیانات مرسوم، سوگ در ارتباط با از دست دادن عزیزان و نزدیکان مصداق می‌یابد، اما در کل می‌توان آن را به هر از دست دادنی اطلاق کرد.
توجه به این نکته هم حایز اهمیت است که سوگ به خودی خود از ابتدا واکنشی طبیعی تلقی می‌شود و تا باعث مشکلات غیرمعمول در کوتاه‌مدت نشده یا سلامت روان و کارکرد فرد را در درازمدت تحت تأثیر قرار نداده باشد آن را بیمارگونه در نظر نمی‌گیریم.

سوگمندی چه تغييراتی در تفكر و احساسات و رفتار بازماندگان ايجاد می‌كند؟

سیر و روند طبیعی سوگ اغلب با عبور فرد از مراحلی که الیزابت کوبلر راس توصیف کرد - یعنی مراحل انکار، خشم، چانه‌زنی، افسردگی و پذیرش - طی می‌شود و در صورتی که فرد از حمایت خانوادگی یا اجتماعی کافی برخوردار باشد و/یا ظرفیت تاب‌آوری مناسبی داشته باشد این مراحل را با موفقیت پشت سر می‌گذارد و تقریباً به زندگی گذشته خود بازمی‌گردد. با این حال گاهی ضربه سوگ آنچنان قوی است که حمایت دیگران و ظرفیت فرد نیز قادر به مقابله نیست و دفاع‌های او در هم می‌شکند. در این شرایط، باورهای ناکارآمد غالب می‌شود و توان فرد را در ادامه شئون زندگی عادی مختل می‌کند. از جمله‌ی این باورها در جریان تجربه‌ی درگذشت یکی از افراد نزدیک، می‌توان به این موارد اشاره کرد: «من ناعادلانه به این سرنوشت دچار شدم.»/ «از این به بعد لذت بردن در زندگی من خیانت به او محسوب می‌شود.»/ «ادامه سوگ تنها راه ادای دین و احترام به اوست.»/ «دنیا بدون او ارزشی برای تلاش کردن ندارد.»
به این ترتیب با چنین باورهایی افسردگی بر عواطف فرد چیره می‌شود و یا ممکن است او نگران بروز حادثه یا مرگ برای سایر عزیزان خود و منتظر از دست دادن‌های بعدی باشد؛ که در صورت اخیر علایم اضطرابی غلبه خواهد داشت.

انسان‌ها در زندگی روزمره‌ی خود اغلب توجهی به احتمال مرگ یا احتمال بروز حوادث جدی نمی‌کنند یا این احتمال را برای آینده‌ی نزدیک اندک می‌دانند. آنها با این ترفند یا خوش‌بینی آرامش خود و خانواده را تأمین می‌کنند. اما هنگام بروز حوادث ناگوار یا مواجهه با «از دست دادن» نزدیکان، موقتاً این «پرهیز از جدی‌انگاری مرگ» کنار می‌رود و چهره دیگر زندگی آنها را متوجه واقعیات می‎کند. اگر این رویارویی نگرشی با مرگ، پس از سوگواری مرسوم نیز ادامه یابد و فرد زودتر به «غفلت کارآمد» پیشین بازنگردد، سوگ طبیعی می‌تواند به سوگ بیمارگونه و اختلال روان‌پزشکی منتهی شود.

👈🏼 متن کامل در وب‌سایت روان‌پزشکان

🔘 تاب‌آوری و بازسازی نگرش در بازماندگان سوگوار

〰️ بخش سوم و آخر

نحوه درست ياری رساندن اطرافيان و دوستان و دلسوختگان به مصيبت‌ديدگان چيست و چگونه بايد باشد؟

خیلی از رفتارهایی که با افراد سوگوار می‌شود مبتنی بر فرهنگ است و به شکل خود به خودی و بدون آموزش ویژه‌ای به شکل مؤثری صورت می‌گیرد. با این حال ممکن است همه این رفتارها متناسب نباشد یا همه افراد آگاه یا قادر به ارائه‌ی واکنش مناسب نباشند.

گاهی اوقات فقط بودن در کنار فرد سوگوار کافی است؛ حتی اگر صحبتی رد و بدل نشود حضور دیگران می‌تواند آرامش‌بخش باشد. همچنین در این شرایط «گوش دادن فعال» و «پرهیز از نصیحت کردن» از مهم‌ترین رفتارهایی است که می‌تواند کمک کننده باشد. «گوش دادن فعال» به این معناست که فرد حامی، شرایط مناسبی برای ابراز هیجانات سوگ و صحبت کردن برای فرد سوگوار مهیا می‌کند و بدون قضاوت کردن درباره چگونگی ابراز هیجان یا گفتار او و بدون تلاش برای اصلاح اظهار نظرهای او، نشان می‌دهد که کاملاً حامی و معتمد اوست و به همه حرف‌هایش با دقت گوش می‌دهد و می‌فهمد. از طرفی کمک کردن در کارهای روزمره مانند تهیه غذا، خرید، شستن ظروف یا مراقبت از بچه‌ها می‌تواند فشار را از روی فرد کم کند. پیشنهاد انجام کارهایی به یاد فردِ درگذشته - مانند روشن کردن شمع یا خواندن دعا یا نوشتن نامه‌ای برای او - نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.

چگونگی گفتگو و برقراری ارتباط با فرد سوگوار نیز در شکل‌گیری ارتباط و درک متقابل واجد اهمیت است. بیان جملات کلیشه‌ای مثل «زمان همه چیز را درست می‌کند» یا «او در جای بهتری است» در زمانی که فرد سوگوار در پی کسب درکی همدلانه از طرف دیگران است، ممکن است مخرب باشد یا گاهی بی‌احترامی تلقی شود. به جای این جملات و نیز به جای بیان منطق و فلسفه، باید به آنها اجازه داد احساساتشان را ابراز کنند و به آنها گفته شود که این احساسات طبیعی هستند. همچنین باید به شکل‌های مختلف کنار فرد باقی ماند تا به این آگاهی برسد که افرادی به او اهمیت می‌دهند و به یادش هستند. بنابراین رفع تنهایی فرد سوگوار را نباید از یاد برد و رفتارهایی مانند دعوت کردن او به دورهمی‌ها یا فعالیت‌های اجتماعی می‌تواند مؤثر باشد.

👈🏼 متن کامل در وب‌سایت روان‌پزشکان

📨اخبار کمیته‌ها

همکاری با جمعیت هلال‌احمر

دکتر حمیدرضا دهقان معاون بهداشت، درمان و توان‌بخشی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران روز دوشنبه ۱۶ بهمن ۱۴۰۳ میزبان نماینده‌ی کمیته روان‌پزشکی تروما انجمن بود.

در این نشست دکتر محمدرضا شالبافان سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، دکتر عباسعلی محمدزاده معاون جوانان سازمان جوانان هلال احمر و دکتر افشین علیخانی مدیرکل بهداشت و درمان جمعیت هلال احمر نیز حضور داشتند.

در این جلسه مسؤولان جمعیت هلال احمر کشور برنامه‌ها و فعالیت‌های این جمعیت را با نمایش اسلایدهایی تشریح کردند و در ادامه جهت ارتقای همکاری این جمعیت با انجمن علمی روان‌پزشکان ایران و وزارت بهداشت بحث و تبادل نظر صورت گرفت.

#کمیته‌ها
#کمیته_تروما

🔘 آشنایی با خدمات روانی-اجتماعی و توان‌بخشی جمعیت #هلال_احمر و زیرمجموعه‌های آن

➖ سفیران حمایت‌های روانی-اجتماعی (#سحر)
➖ ابزار ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در پاسخ به سوانح
➖ آمایش واحدهای بهداشت و درمان اضطراری در سطح کشور
➖ ساختار تیم ERU یا Emergency Response Unit
➖ گروه‌های خانه تخصصی
➖ برنامه #بازپیوند خانواده
➖ و ...
-

🔘 پنل تروما، سلامت روان و اعتياد

☑️ هفدهمین کنگره دانش اعتیاد با همکاری انجمن بین‌المللی طب اعتیاد ISAM

☑️ پنجشنبه، ۲۵ بهمن، ۱۲:۳۰- ۱۰:۳۰؛ سالن همایش‌های رازی، دانشگاه علوم پزشکی ایران

☑️ شناسه بازآموزی: ۲۲۵۴۷۴

➖ اطلاعات بیشتر:
وب‌سایت کنگره
اینستاگرام کنگره
واتساپ کنگره (پاسخ به سؤالات)
-

🔘 پنل رابطه‌ی بین تروما و اعتیاد در کادر درمان

☑️ هفدهمین کنگره دانش اعتیاد با همکاری انجمن بین‌المللی طب اعتیاد ISAM

☑️ پنجشنبه، ۲۵ بهمن، ۱۸:۰۰- ۱۶:۰۰؛ سالن همایش‌های رازی، دانشگاه علوم پزشکی ایران

☑️ شناسه بازآموزی: ۲۲۵۴۷۴

➖ اطلاعات بیشتر:
وب‌سایت کنگره
اینستاگرام کنگره
واتساپ کنگره (پاسخ به سؤالات)
-

🔘 تمرین سراسری زلزله کلانشهر تهران: پنجشنبه، دوم اسفند ۱۴۰۳؛ بوستان ولایت

-

🔘 همکاری کمیته روان‌پزشکی تروما (انجمن علمی روان‌پزشکان ایران) در برگزاری تمرین سراسری زلزله کلانشهر تهران؛ دوم اسفند ۱۴۰۳

-

📨 اطلاع‌رسانی

سخنرانی در اولین سال تاسیس کمیته‌ی روان‌‌پزشکی تروما

سه‌شنبه. ۷ اسفند ۱۴۰۳

پایه درمان‌های سوماتوسنسوری در بازماندگان تروما

دکتر عاطفه کمالو. دبیر کمیته

#کمیته‌ها
#کمیته_تروما

🔘 اثرات ماندگار اختلال استرس پس از سانحه در زنان ایزدی ساکن در کمپ‌های شمال عراق

✍️ مقاله‌ای از Kajeen H. Jasim و همکاران (۲۰۲۴)

☑️ بر اساس این مطالعه، حمله تروریستی سال ۲۰۱۴ که توسط گروه موسوم به داعش در عراق صورت گرفت، همچنان موجب رنج شدید #زنان_ایزدی است و منجر به تغییرات طولانی‌مدت در وضعیت فیزیولوژیک و آنتروپومورفیک مرتبط با اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شده است.

☑️ گروه PTSD افزایش معناداری در فشار خون سیستولیک (SBP)، فشار خون دیاستولیک (DBP)، ضربان قلب، شاخص توده بدنی (BMI)، دور کمر (WC)، وزن و نسبت دور کمر به قد (WHtR) در مقایسه با گروه‌های شاهد نشان داد. مقادیر اشباع اکسیژن خون (SPO2) در گروه PTSD کاهش یافت. با پیشرفت بیماری، افزایش‌های بیشتری در SBP، DBP، ضربان قلب، BMI، WC، WHtR و وزن مشاهده شد.

☑️ این تغییرات ممکن است به‌عنوان عوارض ناشی از PTSD مزمن در نظر گرفته شوند. نیاز فوری به ارائه مراقبت‌های بهداشتی مناسب برای زنان #ایزدی که #بازماندگان #نسل‌کشی در شمال عراق هستند، مشهود است. تأثیر PTSD بر نسل‌های پرورش یافته توسط افراد مبتلا به این اختلال روشن نیست.

👈🏼 متن کامل مقاله

#ترور #تروریسم
#ترومای_جمعی
#ترومای_تاریخی
#ترومای_فرهنگی
#ترومای_بین‌نسلی

🔘 ویرایش سوم کتاب «آموزش روان‌پزشکی با نمونه‌های بالینی» در دست تهیه است.

☑️ ویرایش اول کتاب در سال ۱۳۹۱ با سه نویسنده و ویرایش دوم در سال ۱۳۹۵ با چهار نویسنده منتشر شد و امید است ویرایش سوم در سال ۱۴۰۴ با پنج نویسنده (با اضافه شدن آقای دکتر سید مهدی صابری) به انتشار برسد.

☑️ در ویرایش جدید، همه فصل‌های کتاب بازبینی، اصلاح و تکمیل و عناوین جدیدی نیز افزوده می‌شود؛ از جمله «استدلال بالینی»، «درمان‌های ابزاری»، «کمک‌های اولیه‌ی روان‌شناختی در بحران‌ها» و «روان‌پزشکی قانونی».

☑️ از همه مخاطبان فرهیخته کتاب تقاضا می‌شود در صورتی که مایل هستند پیشنهادهای خود را درباره ویرایش جدید کتاب به نشانی ایمیل [email protected] تا پایان فروردین‌ماه ارسال و نویسندگان کتاب را از نظرات ارزشمند خود بهره‌مند نمایند.

✍️ امیر شعبانی



➖ مشاهده فهرست ویرایش دوم کتاب
-

📨 اخبار کمیته‌ها

مشارکت انجمن در مدیریت بحران انفجار بندر شهید رجایی‌

دکتر امیر شعبانی رئیس کمیته‌ی روان‌پزشکی تروما به نمایندگی از انجمن علمی روان‌پزشکان ایران در جلسه‌ی مورخ ۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ رسیدگی به بحران انفجار در بندر شهید رجایی که به میزبانی دکتر محمدرضا شالبافان مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت و با حضور دکتر زینب نصیری مشاور اجتماعی وزیر بهداشت، و جمعی از کارشناسان وزارت بهداشت و مدیران سلامت روان دانشگاه‌ها برگزار شد شرکت نمود، و علاوه بر بیان دیدگاه‌های انجمن، آمادگی هیات مدیره و اعضا را برای هرگونه همکاری با تلاش‌های یکپارچه‌ی دستگاه‌های مسئول دولتی اعلام نمود.


از آنجا که در مدیریت بحران‌های بزرگ یا بلایا، مداخله‌ی مستقل افراد و سازمان‌ها توصیه نمی‌شود و باید هر گونه اقدامی از طریق برنامه‌ی یکپارچه و نظام دولتی انجام شود، نماینده‌ی انجمن پیشنهاد نمود موارد مورد نیاز از طرف دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد به انجمن‌های علمی و سمن‌های دیگر اعلام شود که قرار شد این کار را در اسرع وقت انجام دهند.

#کمیته-تروما

📨 بازتاب


ضرورت مدیریت انتشار اخبار برای حفظ سلامت روانی آسیب‌دیدگان حادثه بندر شهید رجایی

دکتر محمدرضا شالبافان مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، ضمن ابراز همدردی با خانواده‌های آسیب‌دیده از حادثه آتش‌سوزی در بندر شهید رجایی، بر ضرورت تامین امنیت روانی-اجتماعی از طریق مدیریت نحوه انتشار اخبار و تصاویر دلخراش حوادث تاکید کرد.

به گزارش وبدا، دکتر شالبافان با اشاره به آماده‌باش کامل تیم‌های روان‌شناسی در مناطق آسیب‌دیده برای ارائه‌ی خدمات تخصصی و تسریع در بازگشت تعادل روانی جامعه، اظهار داشت: دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد از نخستین ساعات بروز حادثه، با همکاری نزدیک دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، برنامه مدونی را برای ارائه خدمات بهداشت روان در دستور کار قرار داده است.
دکتر شالبافان افزود: توجه به چگونگی انتشار صحیح اخبار در زمان حوادث و بلایا یکی از مهم‌ترین انتظارات جامعه و از ارکان مدیریت بحران است.
وی تصریح کرد: انتشار لحظه به لحظه اخبار، تاثیر مستقیمی بر مدیریت هیجانات عمومی دارد و ارائه اطلاعات موثق از لحظات ابتدایی بروز بحران، نقش مهمی در کنترل فضای روانی حادثه ایفا می‌کند. با این حال، انتشار تصاویر و اخبار محرک و دلخراش می‌تواند موجب تشدید فضای روانی منفی و تحمیل پیامدهای جبران‌ناپذیر به جامعه شود.
دکتر شالبافان در پایان گفت: انتظار می‌رود رسانه‌ها و افراد با رعایت دستورالعمل‌های رسانه‌ای و با هدف حفظ امنیت روانی جامعه، از انتشار تصاویر دلخراش و تحریک‌کننده که منجر به تهییج منفی، ایجاد یأس و بروز هیجانات کاذب می‌شود، خودداری کنند تا مدیریت شرایط بحرانی و انجام مداخلات اولیه توسط نهادهای امدادی و حمایتی تسهیل شود.

#بندر_عباس

🔘 نشست «توانمندسازی رهیدگان سوختگی»

☑️ تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده علوم اجتماعی

☑️ چهاردهم اردیبهشت ۱۴۰۴، ساعت ۱۰ تا ۱۲

#سوختگی

🔘 فراخوان روان‌شناسان داوطلب برای ارائه حمایت‌های روانی-اجتماعی به آسیب‌دیدگان حادثه بندرعباس
👇🏽👇🏽 👇🏽

https://www.group-telegram.com/iranpsyasso/2529

-

🔘 راهنمای حمایت از کودکان توسط والدین پس از انفجارهای بندرعباس (اردیبهشت ۱۴۰۴)

✍️ دکتر غزاله زرگری‌نژاد، لعیا رضوی و نگار فروزان

-

🔘 «فرهنگ بحران» (crisis culture) در برابر «خوش‌بینی» (optimism):

۱- «فرهنگ بحران» را باید برای جلوگیری از انکار و غفلت از واقعیت‌های ناخوشایند زندگی ترویج کرد. فرهنگی که حاکی از دغدغه‌مندی و آمادگی برای مواجهه با خطرات است. فرهنگی که بدون آن در برابر مخاطرات، بسیار آسیب‌پذیر خواهیم ماند.

۲- «خوش‌بینی» (دیدن نیمه‌ی پُرِ لیوان) یکی از مؤلفه‌های سلامت روان است. بدون این مؤلفه روزگاری دشوار خواهیم داشت.

☑️ برای حفظ سلامتِ امروز نیازمند «خوش‌بینی» و برای فردایی مطمئن‌تر محتاج «فرهنگ بحران» هستیم. دو رویکرد ضروری و به ظاهر متناقض!


الف. ش.
-