3. دوران متأخر
د) راه حل های بدیع
پایایی و پویایی تعصب ورزی و خشونت گرایی بشر در طول تاریخ، به ویژه تداوم و حتی گسترش و تشدید آن در عصر مدرن و معاصر، متفکران و دانشمندان بسیاری را به تامل و تحقیق واداشت. انتظارات اتوپیایی از پیشرفت اخلاقی آدمیان در پرتو پیشرفت دانش و فناوری در حوزه های متفاوت، با صخره های سخت واقعیت برخورد کرد. پندار جریان خطی تحول از سنت به مدرنیته( و در نتیجه، تحول جوامع سنتی به مدرن)، با جریان های منحنی، دورانی و حتی قهقهرایی مواجه شد. علی رغم نفوذ مدرنیسم به تمامی قلمرو جهان، موجودیت ها و هویت های مخالف و منتقد مدرنتیه، در برخی موارد، تقابل رادیکال را در دستور کار قرار دادند. روندهای آرام و ملایم صلح اندیشی و آزاد اندیشی، در برخی مناطق و موارد، با توفان های مخرب خشونت ورزی و تعصب گرایی، همزمان شد که اتفاقاً هر یک درصدد برآمدند تا قلمروهای جدیدی را فتح کنند. این وضعیت رفت و برگشتی و نوسانی، مواجهه با واقعیت های زیست بشر را فارغ از ایده های آرمان گرایانه، در دستور کار دیسپلین های متفاوت علوم اجتماعی و انسانی قرار داد که بخشی از آنها را در جستار پیشین آوردیم.

اکنون، راه حل های خروج از این معضلات و بحران ها را مرور می کنیم. بسته به این که اندیشه ورزان، چه عاملی را منشا این ناهنجاری ها بدانند، راه حل های آنها بر همان مدار قرار می گیرد. نابرابری( و فقر)، توسعه نیافتگی، ایدئولوژی، از دست رفتن معنا، نظام های استبدادی و توتالیتر، مطلق اندیشی، دولت گرایی، زوال نظام اخلاقی، زوال قلمرو عمومی، نهادهای بهره کش و چپاول گرا، از جمله عوامل یاد شده اند. در اینجا، برخی نظرورزی هایی که با نظرداشت بنیادها، راه حل های بدیع ارائه کردند را بررسی می کنیم.

از نظر یوهان گالتونگ، صلح پژوه پرآوازه نروژی، صلح صرفاً وضعیت نبودِ جنگ نیست که دولت ها، کارگزار اصلی تحقق آن باشند، بلکه باید براي وضعیتی تلاش کرد که با شکل گیري ایستارها، نهادها و ساختارهاي نو، در درون جوامع و نظام هاي سیاسی، همه انواع خشونت از بین رفته و صلحی پایدار برقرار شود. گالتونگ بر این نظر است که «صلح منفی»، بر حفظ صلح ازطریق اقدامات دیپلماتیک استوار است و حال آن که «صلح مثبت»، با وجود نامحتمل بودن جنگ، تأسیس ساختارهاي اجتماعی غیرعادلانه و غیرمنصفانه را در دستور کار قرار می دهد. در این صورت، صلح منفی، دلالت بر «حفظ وضع موجود» دارد؛ در حالی که صلح مثبت، به ایجاد ساختارهاي جدیدي نظر دارد که محصول تعامل مسالمت آمیز میان مردم و مدیریت اختلافاتشان بر مبناي توجه احترام آمیز به نیازهاي مشروع و منافع همگانی در مسائل مهم است. بنیاد نظرورزی گالتونگ، بر خارج کردن چرخه نفرت و خشونت در زندگی آدمیان است. او با تفکیک سه گونه «خشونت مستقیم»، «خشونت ساختاری» و «خشونت فرهنگی»، تمامی وجوه مرتبط با آنها بررسی و تحلیل کرد و ایده بدیع خود را چنین بازنمایی کرد: اگر در مدل مثلث چرخه خشونت، «سندروم شرارت بار مثلثی» رفتار(خشونت آمیز)، تضاد(خشونت ساختاری) و نگرش(خشونت فرهنگی) جای و کارکرد داشته باشد، در صورت جایگزینی آن با «سندروم ارزشی مثلثی صلح»، یعنی پرهیز از خشونت، از بین بردن خلاقانه ساختار خشونت زا و نیز همدلی، می توان تحقق صلحی مانا و پایا در جوامع انسانی را امید داشت.

نظریه های دموکراسی نیز با نظرداشت وجوه نظری و تجربی، چندوچون حل و هضم تعصبات و خشونت ها در جوامع انسانی را مدنظر قرار داده اند. آنگاه که دموکراسی به مثابه «فلسفه اجتماعی زندگی» لحاظ می شود، زدودن وجوه سلطه و خشونت در تعاملات انسانی، برجسته می شود. از منظر تجربه زیسته نیز تجربه نظام های دموکراتیک پساجنگ جهانی دوم، نشان داد که ایده«دموکراسی ها با هم نمی جنگند»، اعتبار خود را از آزمون عملی به دست آورده است. با این همه، اندیشه ورزانی چون هانا آرنت، یورگن هابرماس و آیزایا برلین، با قرار دادن ایده های «قلمرو و حوزه عمومی»، «تکثر»، «عقل و کنش ارتباطی» و «آزادی[منفی و مثبت]»، در مرکز تفکر و نظام دموکراتیک، رخ بربستن تعصبات و خشونت ها را از جوامع بشری نوید می دادند. در این میان، آزادی، حاکمیت قانون، گفت و گو و جامعه مدنی، کانونی ترین عوامل در تحقق چنین اندیشه و نظمی، بیان شده است.

دهه های پایانی قرن بیستم و دو دهه نخستین قرن بیست و یکم، شاهد نظرورزی ها و نظریه پردازی های نو با ارائه راه حل های بدیع برای چالش ها و بحران های زیست و زندگی بشر در این کره خاکی بوده است که به نوعی در پیوند با تعصبات و خشونت ها بوده اند. جان رالز(فیلسوف سیاسی تاثیرگذار) با نظریه «عدالت به مثابه انصاف»، آمارتیا سن(نظریه پرداز توسعه) با «توسعه به مثابه آزادی»، عجم اوغلو و جان رابینسون(نهادگرا) با «نهادهای بهره کش و نهادهای فراگیر»، کمنتارین ها و فضیلت گرایان(شامل السدیر مکنتایر، الیزابت آنسکوم، فیلیپا فوت، آیریس مرداک و دیوید ووتن) با «اخلاق فضیلت»، به دانش ما در خصوص وضعیت درگیر و راه حل های قابل دفاع، گستره و عمق بسیار بخشیدند. به علاوه می توان به نظریه «سیاست دوستی» ژاک دریدا و نظریه های نوین هویت و تشخص، اشاره کرد که بهترین راه حل را در جایگزینی«دیگری»(other) به جای «خود»(Self)، در فهم خویشتن دانسته اند.

در این میان، فیلسوفان علم به مثابه اصحاب معرفت شناسی و دانش وران نظریه های علوم شناختی به عنوان داعیه داران دستگاه شناختی یا همان ذهن، راه نجات بشر از وضعیت پرمخاطره خود را در شناخت بن مایه های فلسفی «حقیقت جویی و ناآشکارگی حقیقت» و شناخت کارکردی ذهن دانسته اند. بنابر علوم شناختی، تنها در پرتو التفات و آگاهی به خطاهای نظام مند و سیستماتیک ذهن، می توان انتظار داشت تا انسان از چنبره تعصبات و خشونت ها رهایی یابد.
دستاوردهای روانشناسان علاوه بر تیپولوژی(طبقه بندی تیپ های شخصیتی)، عمدتاً بر بهداشت و سلامت روان برای شکل گیری یک جامعه سالم قرار گرفت. این دانش غنی و عمیق، امروزه به ما یادآور می شود که راه برون رفت از سلطه جویی، تعصب ورزی و خشونت گرایی، شناخت نیروهای درونی ذهن و روان آدمی بر اساس تحقیقات تجربی و کاربردی است. علاوه بر نظروزی های کهن الگوها و طرح واره ها، پژوهش های تجربی با استانداردهای علمی است که تشخیص دهنده و درمانگر ناهنجاری های آدمی است.

تجربه تاکنون نشان داد که روندهایی به این پیچیدگی، مانایی و چندلایه را نمی توان با ذهن ساده و راه حل های ساده باورانه، تغییر داد. با وجود این، شاید تمرکز بر آن مواردی که تغییرات نسبتاً محسوس در این خصوص داشته اند، به ما نشان دهد که اولاً ماهیت این امور چگونه اند و ثانیاٌ با طی طریق چه مسیرهایی، امکان تغییر حاصل شده است. برای دستیابی به چنین هدفی، بررسی نمونه تجربی افریقای جنوبی در دوره نلسون ماندلا و بعد آن که بنیاد نظریه صلح سازی و عدالت انتقالی را فراهم کرد، مورد قابل تامل و توجه است.

**نتیجه
«تعصب ورزی و خشونت گرایی» و «رواداری و صلح جویی»، به مثابه روندهای مانا و پایدار در جهان کنونی.
راه حل های تجربه شده، نشان از شکنندگی، پیچیدگی و چندلایه بودن می دهد که مواظبت دائمی و همه جانبه را می طلبد.
بنابر تجارب در دسترس، این پادصلح(یعنی تعصب) و ناصلح(یعنی خشونت)، نه آن که قابل حذف از زیست و زندگی انسانی نیست، بلکه عقل توجیه گر، هر بار، تلاش می کند تا پویایی های آنها را با صورت بندی های نو، مشروع و موجه جلوه دهد. از این رو، حذف اینها به مانند فقر و نابرابری، تنها انگاره های خام و نااندیشیده، محسوب می شود. با وجود این، جد و جهد آدمیان برای کاهش آنها، التیام بخشی به قربانیان و کاهش رنج های منتجه از آنها، خود، نوعی کنار آمدن با واقعیت هایی است که جنبه واقع بینانه بودن آن را نشان می دهد.

* تو مگو جمله بجنگند و ز صلح من چه آید
تو یکی نه ای هزاری، تو چراغ خود برافروز
* دیدن خود در آینه دیگری
* من با تو در صلحم(I’m at peace with you)
سپاس، دوستدارتان، جمالی

گروه صلح اندیشان تبرستان
فایل اول
صلح با طبیعت
مقدمه
مومن صالحی

گروه صلح اندیشان تبرستان
فایل دوم
صلح با طبیعت
تعریف مسئله و اطلاعات آماری
مومن صالحی

گروه صلح اندیشان تبرستان
فایل سوم
صلح با طبیعت
بررسی گذشته و نمونه های نا کارآمدی مدیریت شرکت های دولتی در رشت
مومن صالحی

گروه صلح اندیشان تبرستان
فایل چهارم
صلح با طبیعت
ضرورت نگاه سیستمی برای مواجهه با مسئله
مومن صالحی

گروه صلح اندیشان تبرستان
فایل پنجم
صلح با طبیعت
جمع بندی و نتیجه گیری
مومن صالحی

ز کوی یار می آید نسیم باد نوروزی


پیشا پیش فرا رسیدن سال نو و نوروز عزیز را خدمت همه صلح اندیشان گرانسنگ، تبریک عرض می کنم. چه سال خوبی را پشت سر نهادیم، که نیمه دومش را در خدمت شما خوبان بودیم و در این گروه با هم گفتگو ها داشتیم.

در کمتر از شش ماه، بالای ۲۰ ارایه علمی را در گروه به همت شما استادان برگزار نموده و ۳ هم اندیشی داشتیم. در برخی گروههای دیگر مجازی مهمان شدیم و از غایاتمان گفتیم.

یادداشت های ارزشمندی به نگارش درآمده، منابع خوبی در باب صلح معرفی شد و از طرق گوناگون دیگر تلاش کردیم تا به خلق و بسط صلح در خطه تبرستان دامن زنیم.

دستاوردهای جدی تر گروه در "کانال صلح اندیشان خطه تبرستان"، در اختیار دیگران قرار گرفت

نشست های حضوری چندی در شهرهای مختلف برپاشد و پیام صلح آمیزتان به سمع دیگران رسید. از هم اکنون نیز راه پیش رو روشن است و گفتگوها ادامه خواهد داشت، انشاالله

این دستاوردها علاوه بر همکاری خوب همگان، به تدبیر شایسته مدیران گروه نیز ربط داشت که ساعتها برای پربارتر شدن جمع با هم در جلساتی رایزنی داشتند. در این بین سهم جناب آقای "عباس افرازیده" بسیار برجسته تر بود؛ چون تمامی نشست ها را رایزنی، هماهنگی و مدیریت نمود.

در نهایت، می دانیم در این سامان کار گروهی نمودن هرگز کار سهلی نیست، به ویژه اگر آن گروه تعهدات تشکیلاتی و محدودیت هایی که حتی خواسته جمع نیست، هم داشته باشد. با این همه، به خوبی به هم اعتماد نموده و دستاوردهای شگفتی و شگرفی را آفریدیم.

از همه استادان و دوستان گرانقدر و صلح اندیش کمال قدرشناسی را دارم و با استمداد از نسیم باد نوروزی، و با برافروختن چراغ دلهامان، انشاالله سال پرثمرتری را در پیش رو خواهیم داشت. برای همه اعضای محترم گروه سلامت، شادکامی و همدلی بیشتر را از خدای منان طلب می کنم .

و حسن ختام سخن، کلام امیرامومنین باشد که در دیدار با ایرانیان، ضمن قبول هدیه و خودن شیرینی جشن، فرمودند: شما هر روز ما را نوروز سازید (اصنعوا لنا کل یوم نیروزا: منبع، من لایحضرالفقیه)

با احترام

محمد منصورنژاد
۲۹ اسفند ۱۴۰۳