یادداشت‌های سید احمدرضا قائم‌مقامی

بخریدن (یادداشت لغوی)


در ذیل فرهنگهای فارسی از آقای دکتر رواقی و خانم میرشمسی (ص ۴۷؛ قس فرهنگنامهٔ قرآنی، ج ۱، ذیل بدّلناهم) در ترجمهٔ بدّلنای قرآنی به نقل از تفسیر شنقشی چنین آمده است:

هرگه که پخته و سوخته گشته بود پوستهاشان، ببخرّیمشان پوست‌های (= پوستهایی) جز آن.

این عبارت ترجمه است از کریمهٔ ۵۶ از سورهٔ نساء:

کلّما نضجت جلودُهم بدّلناهم جلوداً غیرها.

حدس ما این است که این ببخرّیم، از بخرّیدن یا بخریدن، صورتی است از wihurīdan یا wihirīdan فارسی میانه که یک معنای آن "عوض کردن" و "بدل کردن" بوده است. انتظار می‌رود که این کلمه به چیزی مانند گُهریدن بدل شده باشد (چیزی مانند این در پهلوی هست)،¹ ولی تبدیل آن به بهریدن و سپس بخریدن (به تخفیف یا تشدید راء) نیز تحولی است به کلی عادی در لهجه‌ای دیگر (تحولات دوگانه در کلماتی مانند گستاخ و بستاخ و گرویدن و برویدن و ... را به یاد آورند). در لهجه‌ای که تفسیر شنقشی به آن نوشته شده این تحول دوم‌ معتبر است. با این شرح، این کلمه را ظاهراً باید بِخُریدن یا بِخِریدن خواند.

حدس دیگر ما این است که برخ کردن به معنای "دیگر کردن" و "تغییر دادن" نیز با این لغت ارتباطی داشته باشد. این برخ کردن در همان فرهنگ ضبط است (ص ۵۴)، در ترجمهٔ یُخلفُ قرآنی. منبع آن تفسیر سورآبادی (چاپ مرحوم مهدوی و بیانی) است:

فراگرفته‌اید به نزدیک خدای عزّ و جلّ پیمانی تا برخ نکند ... خدای تعالی پیمان خود.

در ترجمهٔ

... فلن یخلف الله عهده.

این برخ، اگر لغتی به کلی دیگر نباشد، به واسطهٔ قلب احتمالاً با گُهری به معنای "عوض" و "بدل" ربطی دارد.

———

۱. این بدان معنی است که به نظر فعلی ما اصل گُهریدن (یا گوهریدن؟) پهلوی همان wihurīdan یا wihirīdan است.

www.group-telegram.com/tr/YaddashtQaemmaqami.com/589

3.2K viewsedited  Oct 22 at 21:05

بخریدن (یادداشت لغوی)


در ذیل فرهنگهای فارسی از آقای دکتر رواقی و خانم میرشمسی (ص ۴۷؛ قس فرهنگنامهٔ قرآنی، ج ۱، ذیل بدّلناهم) در ترجمهٔ بدّلنای قرآنی به نقل از تفسیر شنقشی چنین آمده است:

هرگه که پخته و سوخته گشته بود پوستهاشان، ببخرّیمشان پوست‌های (= پوستهایی) جز آن.

این عبارت ترجمه است از کریمهٔ ۵۶ از سورهٔ نساء:

کلّما نضجت جلودُهم بدّلناهم جلوداً غیرها.

حدس ما این است که این ببخرّیم، از بخرّیدن یا بخریدن، صورتی است از wihurīdan یا wihirīdan فارسی میانه که یک معنای آن "عوض کردن" و "بدل کردن" بوده است. انتظار می‌رود که این کلمه به چیزی مانند گُهریدن بدل شده باشد (چیزی مانند این در پهلوی هست)،¹ ولی تبدیل آن به بهریدن و سپس بخریدن (به تخفیف یا تشدید راء) نیز تحولی است به کلی عادی در لهجه‌ای دیگر (تحولات دوگانه در کلماتی مانند گستاخ و بستاخ و گرویدن و برویدن و ... را به یاد آورند). در لهجه‌ای که تفسیر شنقشی به آن نوشته شده این تحول دوم‌ معتبر است. با این شرح، این کلمه را ظاهراً باید بِخُریدن یا بِخِریدن خواند.

حدس دیگر ما این است که برخ کردن به معنای "دیگر کردن" و "تغییر دادن" نیز با این لغت ارتباطی داشته باشد. این برخ کردن در همان فرهنگ ضبط است (ص ۵۴)، در ترجمهٔ یُخلفُ قرآنی. منبع آن تفسیر سورآبادی (چاپ مرحوم مهدوی و بیانی) است:

فراگرفته‌اید به نزدیک خدای عزّ و جلّ پیمانی تا برخ نکند ... خدای تعالی پیمان خود.

در ترجمهٔ

... فلن یخلف الله عهده.

این برخ، اگر لغتی به کلی دیگر نباشد، به واسطهٔ قلب احتمالاً با گُهری به معنای "عوض" و "بدل" ربطی دارد.

———

۱. این بدان معنی است که به نظر فعلی ما اصل گُهریدن (یا گوهریدن؟) پهلوی همان wihurīdan یا wihirīdan است.

BY یادداشت‌های سید احمدرضا قائم‌مقامی