Babek Cavanşir

البته که مولوی تورک است
(بخش سوم)

دکتر بابک جوانشیر

۵- در ضمن مولوی به زبان ملی خودش یعنی تورکی هم شعر سروده است و بسیار جالب است که اشعار تورکی مولوی از لحاظ لینگویستیک دارای قدیمیترین خوصیات تورکی نوشتاری اوغوزی می‌باشد و در تاریخ زبان تورکی و شاخه اوغوزی آن، به این لهجه «تورکی اوغوزی قدیم و یا تورکی سلجوقی» گفته می‌شود. سوال اینجاست چرا مولوی (۱۲۷۳-۱۲۰۷) اشعار تورکی خود را به لهجه‌ای نوشته است که با لهجه رایج در آناتولی قدری متفاوت است. در صورتیکه پسرش سلطان ولد (۱۳۱۲-۱۲۲۶) بواسطه اینکه در آناتولی متولد شده اشعار تورکی (در دیوان، ابتدا نامه، رباب نامه) خود را به لهجه تورکی رایج در آناتولی می‌سراید.
 
واضح و مبرهن است که مولوی تورکی را در آناتولی یاد نگرفته است و تورکی زبان مادری او بوده است. قابل ذکر است که  لهجه تورکی رایج در خراسان ایران از بسیاری لحاظ با لهجه تورکی بلخی مولوی مطابق است. همچنانکه می‌دانید بلخ یکی از مراکز مهم خراسان قدیم بوده است. کسانی که متخصص علم تورکولوژی (مثلا مرحوم گرهارد دورفر و ….) هستند کاملا با اشعار تورکی مولوی آشنا هستند.

بفرمایید یک ملمع فارسی-تورکی و یک شعر تورکی از مولانای تورک:

دانی که من به عالم، یالنیز سنی سئورمن،
چون در برم نیایی اندر فکت اؤلرمن

من یار با وفایم، بر من جفا قیلیرسن،
گر تو مرا نخواهی، من خود سنی تیلرمن

رویی چو ماه داری، من شاد دل از آنم،
زان شکر لبانت بیر اؤپگینه تیلرمن

تو همچو شیر مستی، قاتی قانیم ایچرسن،
من چون سگان کویت، دنبال تو گزرمن

فرمای غمزه‌ات را، تا خون من نریزد،
ورنه سنین الیندن من یارغویا باریرم
.
هر دم به خشم گویی، بارغیل منیم قاتیمدان،
من روی سخت کرده، نزدیک تو دورورمن

روزی نشست خواهم یالقیز سنین قاتیندا،
هم سن چاخیر ایچرسن، هم من قوپوز چالرمن

آن شب که خفته باشی مست و خراب شاها،
نوشین لبت به دندان قاتی قایی تورتورمن

روزی که من نبینم آن روی همچو ماهت،
جانا نشان کویت از هر کسی سورورمن

ماهی چو شمس تبریز غیبت نمود و گفتند،
از دیگری مپرسید من سؤیله دیم: آرارمن

گئچگيلن اوغلان، هی بيزه گل‌گيل،
داغدان داغا هی گزه گل‌گيل
آی گیبی سنسن، گون گیبی سنسن،
بی مزه گلمه، بامزه گل‌گيل

گئچگيلن اوغلان، اوتاغا گل‌گيل،
يول بولامازسان، داغ داغا گل‌گيل
اول چیچگی کیم یازیدا بولدون،
کیمسه یه وئرمه حسام’ا وئرگیل!

البته شعرهای تورکی مولوی زیاد هست ولی میسر نیست که کل شعرهای تورکی مولوی را اینجا بنویسیم.


۶- در مورد کاربرد کلمه «تات» و «تاجیک» در متون ادبی نیز پاره‌ای توضیحات باید بدهیم. تورکها کلمات «تات» و «تاجیک» را برای تحقیر «دیگر»ان بکار می‌برند. نصرالله فلسفی هم در تحقیقاتش اذعان می‌کند که در دوره صفوی، تورکان صفوی غیر تورکان را با گفتن کلمات «تات» و «تاجیک» به شدت تحقیر می‌کردند. مثلا در متنی به تعبیر «تاجیک و عضو زبون» بر می‌خوریم. به این مورد بسیار مهم اروپایی‌هایی که در دوره صفوی به ایران آمده بودند هم اشاره کرده‌اند.

اصلاً قبول اصطلاح‌های تحقیری «تات» و «تاجیک» توسط غیر تورکان نشانده فرومایگی، زیر دستی و انفعال آنها بوده است. یعنی کلمات تحقیری تورکها تبدیل با نام ملی یک گروه قومی شده است.

مثلاً محمود کاشغری شعری فولکلوریک را نقل کرده که معنای دری آن چنین است. «بت‌های تات‌ها را شکستیم و بر روی بت‌های شکسته آنها ریدیم!» ملاحظه بفرمایید تات دوباره در معنای زبون و پست بکار برده شده است.

Beçkem urup atlaka
Uygurdakı Tatlaka
Oğrı yavuz ıtlaka
Kuşlar kipi uçtımız

آتلارا نیشانلار تاخاراق
اویغور اؤلکه‌سینده‌کی تاتلارا،
اوغرو و آشاغیلیق کؤپک‌لره
(ییرتیجی) قوشلار گیبی اوچدوق

Kelginleyü aktımız
Kendler üze çıktımız
Furxan evin yıktımız
Burxan üze sıçtımız

سئللر گیبی آخین ائتدیک
شهرلری‌نین ایچینه گیردیک
تاپیناقلارینی ییخدیق
بوت‌لاری‌نین اوزرینه سیچدیق

در منابع تاریخی هیچگاه کلمه «تات» و «تاجیک» در معنای مثبت و نیکو بکار برده نشده است.

در منابع وقتی «تورک و تاجیک» را یکجا بکار می‌برند تورک در معنای صاحب و ارباب، «تاجیک» و «تات» هم در معنای نوکر، خدمتکار و خدمتگذار بکار برده می‌شود.

@Babek_Cavanshir

www.group-telegram.com/ye/Babek_Cavanshir.com/734

417 viewsedited  May 8, 2024 at 02:35

البته که مولوی تورک است
(بخش سوم)

دکتر بابک جوانشیر

۵- در ضمن مولوی به زبان ملی خودش یعنی تورکی هم شعر سروده است و بسیار جالب است که اشعار تورکی مولوی از لحاظ لینگویستیک دارای قدیمیترین خوصیات تورکی نوشتاری اوغوزی می‌باشد و در تاریخ زبان تورکی و شاخه اوغوزی آن، به این لهجه «تورکی اوغوزی قدیم و یا تورکی سلجوقی» گفته می‌شود. سوال اینجاست چرا مولوی (۱۲۷۳-۱۲۰۷) اشعار تورکی خود را به لهجه‌ای نوشته است که با لهجه رایج در آناتولی قدری متفاوت است. در صورتیکه پسرش سلطان ولد (۱۳۱۲-۱۲۲۶) بواسطه اینکه در آناتولی متولد شده اشعار تورکی (در دیوان، ابتدا نامه، رباب نامه) خود را به لهجه تورکی رایج در آناتولی می‌سراید.
 
واضح و مبرهن است که مولوی تورکی را در آناتولی یاد نگرفته است و تورکی زبان مادری او بوده است. قابل ذکر است که  لهجه تورکی رایج در خراسان ایران از بسیاری لحاظ با لهجه تورکی بلخی مولوی مطابق است. همچنانکه می‌دانید بلخ یکی از مراکز مهم خراسان قدیم بوده است. کسانی که متخصص علم تورکولوژی (مثلا مرحوم گرهارد دورفر و ….) هستند کاملا با اشعار تورکی مولوی آشنا هستند.

بفرمایید یک ملمع فارسی-تورکی و یک شعر تورکی از مولانای تورک:

دانی که من به عالم، یالنیز سنی سئورمن،
چون در برم نیایی اندر فکت اؤلرمن

من یار با وفایم، بر من جفا قیلیرسن،
گر تو مرا نخواهی، من خود سنی تیلرمن

رویی چو ماه داری، من شاد دل از آنم،
زان شکر لبانت بیر اؤپگینه تیلرمن

تو همچو شیر مستی، قاتی قانیم ایچرسن،
من چون سگان کویت، دنبال تو گزرمن

فرمای غمزه‌ات را، تا خون من نریزد،
ورنه سنین الیندن من یارغویا باریرم
.
هر دم به خشم گویی، بارغیل منیم قاتیمدان،
من روی سخت کرده، نزدیک تو دورورمن

روزی نشست خواهم یالقیز سنین قاتیندا،
هم سن چاخیر ایچرسن، هم من قوپوز چالرمن

آن شب که خفته باشی مست و خراب شاها،
نوشین لبت به دندان قاتی قایی تورتورمن

روزی که من نبینم آن روی همچو ماهت،
جانا نشان کویت از هر کسی سورورمن

ماهی چو شمس تبریز غیبت نمود و گفتند،
از دیگری مپرسید من سؤیله دیم: آرارمن

گئچگيلن اوغلان، هی بيزه گل‌گيل،
داغدان داغا هی گزه گل‌گيل
آی گیبی سنسن، گون گیبی سنسن،
بی مزه گلمه، بامزه گل‌گيل

گئچگيلن اوغلان، اوتاغا گل‌گيل،
يول بولامازسان، داغ داغا گل‌گيل
اول چیچگی کیم یازیدا بولدون،
کیمسه یه وئرمه حسام’ا وئرگیل!

البته شعرهای تورکی مولوی زیاد هست ولی میسر نیست که کل شعرهای تورکی مولوی را اینجا بنویسیم.


۶- در مورد کاربرد کلمه «تات» و «تاجیک» در متون ادبی نیز پاره‌ای توضیحات باید بدهیم. تورکها کلمات «تات» و «تاجیک» را برای تحقیر «دیگر»ان بکار می‌برند. نصرالله فلسفی هم در تحقیقاتش اذعان می‌کند که در دوره صفوی، تورکان صفوی غیر تورکان را با گفتن کلمات «تات» و «تاجیک» به شدت تحقیر می‌کردند. مثلا در متنی به تعبیر «تاجیک و عضو زبون» بر می‌خوریم. به این مورد بسیار مهم اروپایی‌هایی که در دوره صفوی به ایران آمده بودند هم اشاره کرده‌اند.

اصلاً قبول اصطلاح‌های تحقیری «تات» و «تاجیک» توسط غیر تورکان نشانده فرومایگی، زیر دستی و انفعال آنها بوده است. یعنی کلمات تحقیری تورکها تبدیل با نام ملی یک گروه قومی شده است.

مثلاً محمود کاشغری شعری فولکلوریک را نقل کرده که معنای دری آن چنین است. «بت‌های تات‌ها را شکستیم و بر روی بت‌های شکسته آنها ریدیم!» ملاحظه بفرمایید تات دوباره در معنای زبون و پست بکار برده شده است.

Beçkem urup atlaka
Uygurdakı Tatlaka
Oğrı yavuz ıtlaka
Kuşlar kipi uçtımız

آتلارا نیشانلار تاخاراق
اویغور اؤلکه‌سینده‌کی تاتلارا،
اوغرو و آشاغیلیق کؤپک‌لره
(ییرتیجی) قوشلار گیبی اوچدوق

Kelginleyü aktımız
Kendler üze çıktımız
Furxan evin yıktımız
Burxan üze sıçtımız

سئللر گیبی آخین ائتدیک
شهرلری‌نین ایچینه گیردیک
تاپیناقلارینی ییخدیق
بوت‌لاری‌نین اوزرینه سیچدیق

در منابع تاریخی هیچگاه کلمه «تات» و «تاجیک» در معنای مثبت و نیکو بکار برده نشده است.

در منابع وقتی «تورک و تاجیک» را یکجا بکار می‌برند تورک در معنای صاحب و ارباب، «تاجیک» و «تات» هم در معنای نوکر، خدمتکار و خدمتگذار بکار برده می‌شود.

@Babek_Cavanshir

BY Babek Cavanşir